شهر سوال ـ در فرض اول مطلوب، یعنی اثبات واجب الوجود، حاصل می شود. اما در فرض دوم به حکم اینکه هر موجود ممکن الوجود بالضروره نیازمند به علت است که آن نیز محتاج به علت خواهد بود، اکنون آن علت از دو حالت «واجب الوجود» و «ممکن الوجود» بیرون نیست. در فرض نخست، مطلوب یعنی واجب الوجود اثبات می شود و در فرض دوم نیاز به علت برای آن ضروری است.
خداشناسی
عقل مادی چگونه می تواند خدای غیر مادی را بفهمد؟
شهر سوال ـ محال بودن انطباع کبیر در صغیر: ما دریاهای عظیم، کوه های بزرگ، درختان تنومند و ... را درک می کنیم و علم به آنها در نزد ما موجود است. اگر این درک مادی باشد، هرگز نمی توانیم این امور عظیم را با اعضای مادی کوچک خود (مثل مغز) در یابیم. چگونه ممکن است دریایی به این عظمت در عناصر مادی وجود ما گنجانده شده باشد؟
دلیل توحید ذاتی و نبود هر گونه شریک برای خدا چیست؟
شهر سوال ـ دلایل متعددی می توان برای توحید ذاتی بیان کرد. که ما در ذیل به بعضی از آنها اشاره می کنیم. نکته ای که باید توجه کرد، اینکه: نقل احادیث یا آیات در نوشته زیر، به معنای نقلی بودن این دلایل نیست. بلکه اینها ادله عقلی هستند که توسط خدای متعال و ائمه برای دیگران بیان شده است. در واقع اگر به حدیث یا آیه بودن آنها، توجه نکنیم، از دلیل بودن آن ها چیزی کم نمی شود.
آیا تفاوت امتحان الهی برای ما و مردم زمان امام حسین (ع)، با عدالت الهی سازگار است؟
شهر سوال ـ شناخت خدای متعال حداقلی دارد که بسیار واضح و روشن است و هیچ کس نمی تواند در آن سطح، ادعای نفهمیدن کند. و حداکثری دارد که فهم و درک هیچ مخلوقی بدان مرتبه نمی رسد. همانند اینکه در روز، هیچ کس نمی تواند منکر وجود خورشید باشد، اما از سویی نیز کسی توانایی نگاه کردن مستقیم به خورشید را ندارد.
آیا تقاضای خدا از بندگان برای عبادت، برای نیاز اوست؟
شهر سوال ـ خدا یعنی موجودی که تمام موجودات ضعیف و محتاج، از او وجود گرفته اند و در خود او هیچ نوع نقص و نیازی وجود ندارد. باید توجه کرد که موجودی نیازمند، هرگز خدا نخواهد بود. چون دلایلی که برای اثبات وجود خدا مطرح شده، وجود واجب الوجود را اثبات می کند و در واجب الوجود، هیچ نقص و نیازی راه ندارد. این مسائل در جای خود مطرح شده. اما اینکه دعوت خدا به عبادت با بی نیازی او چگونه ممکن است، مساله ای است که در این جا باید به آن بپردازیم.
آیا نظریه داروین در انکار وجود خدا کفایت نمی کند؟
شهر سوال ـ اگر قانون یا نظریه تکامل بتواند خدا را نفی کند، ما می گوییم زحمت فرو رفتن در چند هزار سال قبل را نکشید تا با تصادف و احتمالات بخواهید خالق را انکار کنید! شما می توانید به جای فسیل شناسی و ... در زندگی روزمره نگاه کنید. شما می خواهید نشان دهید که در یک پروسه چند هزار ساله، ذره ای به مراحل شگفت انگیز تکامل رسیده است. در حالی که این اتفاق در دو سال نیز به راحتی رخ می دهد. مواد معدنی جذب گیاه می شود، انسان گیاه را به صورت مستقیم یا غیر مستقیم (گوشت حیوانات) می خورد و و غذای انسان تبدیل به نطفه می شود و نطفه در یک دوران نه ماهه، تبدیل به یک انسان کامل می شود.
چرا علیرغم رازق بودن خدا، در دنیا گرسنگان زیادی وجود دارند؟
شهر سوال ـ معنای رزاق بودن خدای متعال، این نیست که تحت هر شرایطی و برای هر فردی، خوراکش در وقت لازم تهیه می شود و هیچ کس گرسنگی نمی بیند. چنین معنایی با مشاهده وضعیت گرسنگان و ... غلط بودن خود را نشان می دهد.
آیا خدا عده ای را از هدایت محروم و گمراه می کند؟
شهر سوال ـ البته باید توجه داشت که سخن فوق بدان معنا نیست که خداوند چیزی بعنوان ضلالت به او می دهد، چون ضلالت امری عدمی است. اضلال، یعنی خداوند لطف خود را از او می گیرد و او را به حال خود وا می گذارد. آنگاه این شخص با شهوت و خشم خود تنها می ماند و به هر سو که این دو بکشانند، پیش می رود و به آسانی به گناه روی می آورد.
چرا مسائل خداشناسی آن قدر سخت است که نیاز به راهنما داریم؟
شهر سوال ـ مشکل در این جاست که عقل ما و ندای فطرتمان، در زیر هواهای نفسانی، آداب و رسوم غلط و ... مدفون می شود. در این جاست که خدای تعالی به حال ما ضعیفان لطفی کرده و علیرغم اینکه می توانستیم راه را پیدا کنیم، باز هم کمک دیگری نموده و انبیاء را فرستاده، تا آن ها عقل ما را از دست موانعش نجات دهند و مجددا به ما راه را گوشزد کنند.
مراتب توحید را به طور کامل شرح وبسط دهید؟
شهر سوال ـ پیش از آن كه توحید عملی را شرح دهیم لازم است نكته‌ای را درباره‌ی توحید نظری تذكر دهیم. آیا توحید نظری یعنی نشاختن خدا به یگانگی ذات و یگانگی ذات و صفات و یگانگی در فاعلیّت، ممكن است یا غیر ممكن؟ و به فرض امكان، آیا این شناختن‌ها در سعادت بشر تأثیری دارد یا هیچ ضرورت و لزومی ندارد و در میان مراتب توحید آنچه مفید است توحید عملی است و بس؟
