ما قبل از آنکه بخواهیم دست به کار تجربه شویم، علیت را فرض کرده ایم! و الا با تجربه، به دنبال برآوردن چه هدفی هستیم؟ آیا جز این است که تجربه کننده، می خواهد روابط علیتی بین موجودات را کشف کند. در این صورت او قبلا رابطه علیت را فرض کرده است.
خداشناسی
منظور از واجب بودن، در واجب الوجود (خدا) چیست؟
اگر واجب الوجود را یک مفهوم در نظر بگیریم، بدون آنکه جمله ای مد نظر قرار گرفته باشد و موضوع و محمولی داشته باشیم، منظور از واجب الوجود، همان غنی مطلق است. یعنی موجودی که هیچ نقص و نیازی ندارد.
آیا می توان عدم وجود خدا را تصور کرد؟
این گزاره، غلط است. و تناقض در درون آن نهفته است. و اگر کسی گمان می کند که می تواند عدم خدا را تصور کند، به این دلیل است که او مفهوم خدا را اصلا درنیافته است. و اگر خدا را درست متوجه می شد، هرگز نمی توانست عدم او را تصور کند.
چرا هر جا بلایی بر سر بدبخت و بیچاره ها می آید، می گویند امتحان الهی است؟
در جواب اجمالی باید چند نکته را مد نظر قرار داد. اولا همه زندگی و برای همگان امتحان الهی است. ثانیا تنها نکته مورد توجه در امتحان الهی صبر نیست. ثالثا با دیده دیگری نیز می توان به بلا نگریست و آن را مثبت دید.
چرا خدا دنیا را به گونه ای خلق نکرد که جنگ و فقر و بی اخلاقی و ستم و ... در آن نباشد؟
میزان وسعت نگاهها، ما را به جوابهای متفاوتی برای این سوال می رساند!
آن کس که پرخوری می کند و از غذاهای مضر پرهیز نمی کند، اگر نگاهش محدود به همان لحظات خوردن باشد، چیزی جز لذت و خوشی نمی بیند. اما اگر نگاهش را وسیع تر سازد، آن لذت، برایش به صورت ضرر و زیان بزرگ به تصویر در می آید.
اینکه خدا به بعضی از بندگانش رزق نمی دهد ناشی از چیست؟ نمی داند یا نمی تواند یا خسیس است؟
پسر بچه ای، مداد خود را گُم کرده است. مادرش می داند که او مداد را گُم کرده و اتفاقا در خانه چند بسته مداد نیز دارد. و نسبت به فرزند خود از هیچ مهر و محبتی نیز دریغ نمی کند. آیا اگر مادر به فرزند خود بگوید که باید سعی کنی مداد را پیدا کنی، درست عمل نموده یا آنکه هر زمان پسر بچه گفت مداد را گم کرده ام، فورا یک مداد دیگر به او بدهد؟
علل انحراف بشر از یکتا پرستی چیست؟
بر خلاف آنچه امروزه بدون دلیل محکم به بشر القاء می شود، بشر موجودی مشرک نبوده که کم کم به توحید نزدیک شود! بلکه بشر موجودی موحد بوده که عواملی سبب انحراف او از توخید شده است.
خدا چه زمانی و چگونه بوجود آمده است؟
سوالی ناشی از تشبیه خدا به آن اموری است که در پیش روی حواس خود داریم. و باید متوجه این نکته باشیم که حواس انسان محدودیت هایی دارند و می توان با استفاده از ابزارهای ادراکی ای نظیر عقل، دایره درک را توسعه داد و به موجودی رسید که هیچ نیازی به هیچ چیز دیگری ندارد.
علت شرها و اختلاف ها در دنیا چیست؟ چرا خدا همه چیز را خوب خلق نکرده؟
شهر سوال ـ آدم عرض كرد: خداوندا، اگر آنها را یك جور خلق مى كردى و به همه آنها یك طبیعت و ذات، و روزى و عمر یكسان مى دادى بهتر نبود؟ چون در آن صورت آنها نسبت به هم تعدى نمى كردند و میان آنها حسد و كینه و بغض پدید نمى آمد. خلاصه هیچ گونه اختلاف با هم نداشتند؟
آیا کفر و شرک بر توحید مقدم بوده اند؟
شهر سوال ـ «كانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِیَحْكُمَ بَیْنَ النَّاسِ فیمَا اخْتَلَفُوا فیهِ وَ مَا اخْتَلَفَ فیهِ إِلاَّ الَّذینَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَیِّناتُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ[بقره/۲۱۳] مردم (در آغاز) یك دسته بودند (و تضادى در میان آنها وجود نداشت. بتدریج جوامع و طبقات پدید آمد و اختلافات و تضادهایى در میان آنها پیدا شد، در این حال) خداوند، پیامبران را برانگیخت تا مردم را بشارت و بیم دهند و كتاب آسمانى، كه به سوى حق دعوت مى كرد، با آنها نازل نمود تا در میان مردم، در آنچه اختلاف داشتند، داورى كند. (افراد باایمان، در آن اختلاف نكردند) تنها (گروهى از) كسانى كه كتاب را دریافت داشته بودند، و نشانه هاى روشن به آنها رسیده بود، به خاطر انحراف از حق و ستمگرى، در آن اختلاف كردند.»
