ایا تمامی علوم در قرآن وجود دارد؟
قرآن كریم می فرماید:
«وَ نَزَّلْنا عَلَیْكَ الْكِتابَ تِبْیاناً لِكُلِّ شَیْءٍ؛[نحل/۸۹] ما این كتاب آسمانی (قرآن) را بر تو نازل كردیم كه بیان همه چیز در آن است»
نظر رایج بین مفسران این است که منظور از هر چیز، تمام مطالبی است که برای هدایت بشر مورد نیاز است:
«از تعبیر "تبیان" كه به معنی بیان كردن است و با توجه به وسعت مفهوم "كلّ شیء"معلوم می شود كه در قرآن، بیان همه چیز هست، ولی با توجه به این نكته كه قرآن یك كتاب تربیتی و انسان ساز و یك كتاب هدایت برای عموم مردم است، كه برای تكامل فرد و جامعه در همه جنبه های معنوی و مادی نازل شده است. روشن می شود كه منظور از "همه چیز" تمام اموری است كه برای پیمودن این راه لازم است، نه این كه قرآن یك دائرة المعارف بزرگ باشد كه تمام جزئیات علوم ریاضی و جغرافیایی و شیمی و فیزیك و گیاه شناسی، و پزشكی در آن آمده است. هر چند قرآن یك دعوت كلی به كسب همه علوم و معارف و دانشها كرده كه تمام دانش های یاد شده و غیر آن، در این دعوت كلی جمع است.»[۱]
«"تبیان" بطورى كه گفته شده- به معناى بیان است، و چون قرآن كریم كتاب هدایت براى عموم مردم است و جز این كار و شانى ندارد لذا ظاهرا مراد از"لِكُلِّ شَیْءٍ" همه آن چیزهایى است كه برگشتش به هدایت باشد از قبیل معارف حقیقى مربوط به مبدأ و معاد و اخلاق فاضله و شرایع الهى و قصص و مواعظى كه مردم در اهتداء و راه یافتنشان به آن محتاجند، و قرآن تبیان همه اینها است (نه اینكه تبیان براى همه علوم هم باشد). و صفت خصوصى آن كه مربوط به خصوص مسلمین است كه حاضر شده اند در برابر حق تسلیم شوند این است كه هدایتى است كه مسلمین به وسیله آن به سوى صراط مستقیم راه یافته و رحمتى است از ناحیه خداى سبحان به سوى ایشان كه به وسیله عمل به آن، به خیر دنیا و آخرت رسیده به ثواب خدا و رضوان او نائل مى گردند، و بشارتى است براى ایشان كه به ایشان مغفرت و رضوان و بهشتهاى خدا را كه در آن نعیم مقیم است نوید مى دهد.»[۲]
اما یک معنای دیگری نیز در آیه احتمال داده شده است که با ظاهر بعضی از روایات نیز سازگار است، علامه طباطبایی این معنا را چنین بیان می کنند:
(معنای قبلی) وقتى صحیح است كه منظور از تبیان، همان بیان معهود و معمولى، یعنى اظهار مقاصد بوسیله كلام و دلالتهاى لفظى بوده باشد، قرآن كریم با دلالت لفظى به بیشتر از آنچه گفته اند دلالت ندارد لیكن در روایات آمده كه قرآن تبیان هر چیزى است، و علم" ما كان و ما یكون و ما هو كائن" یعنى آنچه بوده و هست و تا روز قیامت خواهد بود همه در قرآن هست، و اگر این روایات صحیح باشد لازمه اش این مى شود كه مراد از تبیان اعم از بیان به طریق دلالت لفظى باشد و هیچ بعدى هم ندارد كه در قرآن كریم اشارات و امورى باشد كه آن اشارات از اسرار و نهفته هایى كشف كند كه فهم عادى و متعارف نتواند آن را درك نماید.[۳]
امام صادق(ع) می فرمایند: «ان اللَّه تبارك و تعالى انزل فى القرآن تبیان كل شىء حتى و اللَّه ما ترك شیئا تحتاج الیه العباد، حتى لا یستطیع عبد یقول لو كان هذا، انزل فى القرآن، الا و قد انزله اللَّه فیه؛[۴] خداوند در قرآن هر چیزى را بیان كرده است، به خدا سوگند چیزى كه مورد نیاز مردم بوده است كم نگذارده، تا كسى نگوید اگر فلان مطلب درست بود در قرآن نازل مىشد، آگاه باشید همه نیازمندیهاى بشر را خدا در آن نازل كرده است»
امام باقر(ع) می فرمایند: «ان اللَّه تبارك و تعالى لم یدع شیئا تحتاج الیه الامة الا انزله فى كتابه و بینه لرسوله (ص) و جعل لكل شىء حدا، و جعل علیه دلیلا یدل علیه، و جعل على من تعدى ذلك الحد حدا؛[۵] خداوند متعال چیزى را كه مورد نیاز این امت است در كتابش فرو گذار نكرده، و براى رسولش تبیین نموده است، و براى هر چیزى حدى قرار داده، و دلیل روشنى براى آن نهاده، و براى هر كسى كه از این حد تجاوز كند، حد و مجازاتى قائل شده است»
امام صادق(ع) می فرمایند: «ما من امر یختلف فیه اثنان الا و له اصل فى كتاب اللَّه عز و جل و لكن لا تبلغه عقول الرجال؛[۶] تمام امورى كه حتى دو نفر در آن اختلاف دارند، اصل و ضابطه اى در قرآن دارد ولى عقل و دانش مردم به آن نمى رسد»
[۱]. تفسیر نمونه، ج ۱۱، ص ۳۶۱.
[۲]. ترجمه المیزان، ج۱۲، ص: ۴۶۹.
[۳]. ترجمه المیزان، ج۱۲، ص: ۴۶۹.
[۴]. تفسیر نور الثقلین، ج۳، ص: ۷۴.
[۵]. تفسیر نور الثقلین، ج۳، ص: ۷۴.
[۶]. تفسیر نور الثقلین، ج۳، ص: ۷۵.
نظرات