آیا وجود نیروی جاذبه در قرآن بیان شده است؟

سلام. کاش به جای ادعای بی اساس متن بالا را به دقت مطالعه می کردید و بعد به صورت موردی اشکال تان را مطرح می نمویدید.

پاسخ :
باسلام وتشکر .
بحث رابطه علم و دین بسیار مفصّل و دقیق است و علم دارای مبانی گوناگون می‏باشد، امّا آنچه در ذبل آمده به عنوان نمونه ،در باره علم تجربی می‏باشد.
در ابتدا بایدگفت علم تجربی دارای ویژگی‏های ذیل است:
أ) ظنی است و مانند علوم فلسفی و ریاضیات مبتنی بر براهین قطعی نمی‏باشد.
ب) دارای سند تجربی است.
ج) مرکب از گزاره درست و نادرست است.
اگر به دقت ویژگی‏های علوم تجربی مورد برّرسی قرار گیرد، به خوبی می‏توان فهمید که آیا بین گزاره‏های دینی و علمی تعارضی وجود دارد یا نه!
این دسته از علوم به دو بخش تقسیم می‏شود:
أ) قوانین علمی، این بخش از گزاره‏های علمی تا حدّی از قطعیت برخوردار است و تأثیر پذیری کمتری از عوامل ظنی دارد. این قضایا معمولاً با گزاره‏های قطعی دینی هیچ گونه برخورد و تعارضی ندارد.
ب) نظریات علمی، با توجه به این که از قطعیت برخوردار نیست و در موارد بسیاری این نظریات دچار ابطال و دگرگونی می‏شوند، نباید انتظار داشت که همیشه نظریات علمی با داده‏های دینی هماهنگ و کاملاً سازگار باشد، زیرا لازمه آن این است که دین مانند آرای ظنی و تجربی دانشمندان همواره دستخوش تفسیر و دگرگونی شود.
بنابراین ممکن است برخی از گزاره‏های دینی با برخی از گزاره‏های علمی، در زمانی با هم تعارض داشته باشند و در زمان دیگر تعارض نداشته باشند، به عنوان نمونه می‏توان دیدگاه قرآن درباره پیوند بیولوژیک جنین با والدین را در نظر داشت، که تا اواخر قرن نوزدهم، مغایر نگرش علمی رایج زیست‏شناسی بود، ولی در نیمه دوم قرن نوزدهم نظریات مبتنی بر پیوند یکسویه فرزند با پدر و مادر منسوخ گردید و علم جدید با دیدگاه قرآن در این زمینه همسو شد.
از طرف دیگر باید توجه داشت که کاروان علمی بشر هنوز در نیمه راه است و بسیاری از نظریات علمی موجود در آینده دگرگون خواهد شد. طبیعی است در این میان آرا و اندیشه‏های صحیح و سقیم بسیاری وجود خواهد داشت. بنابراین انتظار هماهنگی کامل دین و علم به معنای دانش تجربی، انتظار نابجایی است ولی مسلّم است که بین قطعیات دین و علم تعارضی وجود ندارد. البته مشکل گاهی اوقات در طرف دیگر تعارض می‏باشد، یعنی گاهی فهم از دین اشتباه است و تعارض میان فهم خاص از دین با علم، به عنوان تعارض علم و دین انگاشته می‏شود، در حالی که یک نوع فهم از گزاره دینی مانند فهم از ظاهر آیات، با علم تعارض یافته است، نه با خود دین. گاهی نیز آنچه دین انگاشته می‏شود، دین نیست، یعنی برخی از روایاتی که دارای سند صحیحی نمی‏باشند و به صورت مجعول بوده، به عنوان حدیث معصوم نقل شده است. در چنین مواردی تعارض ظاهری است و تعارض میان علم و دین نمی‏باشد.
نکته قابل اهمیت تفکیک بیان تعارض ظاهری و واقعی است. اگر مراد تعارض ظاهری باشد، در وجود این تعارض میان علم و دین هیچ شکی نیست، ولی اندیشمندان راه‏های متعددی برای رفع تعارض ذکر کرده‏اند. تعارض واقعی بین گزاره‏های علمی و گزاره‏های دینی متصوّر نیست.(۱)
مسئله دیگرِ حائز اهمیت، فهم رابطه علیت الهی و علیت طبیعی در جهان ماده و طبیعت است. بسیاری از مردم و حتی دانشمندان توجیه می‏کنند که علیت الهی در عرض علیت طبیعی قرار دارد، یعنی عامل و علت یک پدیده مانند سیل، زلزله و بیماری در جهان طبیعت، یا خدا است و یا عامل طبیعی، پس هر جا که عامل و علت طبیعی پاسخ داد، علیت الهی در کار نیست و هر جا که با مشکل برخورد کردیم و نفهمیدیم که علت طبیعی و مادی چیست، آن را به خدا یا علت ماوراء الطبیعی نسبت می‏دهیم. اگر بیماری پیش آمد، اگر کاری از دارو و درمان بر نیامد، به سراغ علت ماوراء الطبیعی می‏رویم. این فهم کاملاً اشتباه است.
خداوند علت تمام پدیده‏های عالم هستی است، خواه در آن زمان که دارو تأثیر می‏گذارد و خواه در زمانی که داروی خاص (و راه شناخته شده برای ما) تأثیر نمی‏گذارد و خداوند از راه دیگری که برای ما ناشناخته است (با حفظ قانوت علیت و بر اساس آن) درمان می‏کند. پس در هر دو صورت او شفا دهنده است.
مواردی که مثال زده شده، ناشی از همین اشتباه است. اگر گفته می‏شود که قهر و غضب الهی موجب ایجاد زلزله و از بین رفتن انسان‏ها می‏باشد، معنای آن چنین نیست که قانون علیت طبیعی و مادی در این جا نقض شده باشد، بکله از همان راه قانون علیت، این عمل تحقق می‏یابد، با این تفاوت که گاهی آن علت برای ما شناخته شده است، مثلاً گسل زمین‏ها و انرژی متراکم (که علت گسل و بسیاری از امور ایجاد کننده آن، هم چنان برای ما شناخته شده نیست) اما گاهی علت آن برای ما شناخته شده نیست و خداوند از طریق علت ناشناخته، زلزله را ایجاد می‏کند، به این معنا که برای به وجود آمدن پدیده طبیعی، علت‏های متعدد وجود دارد که برخی از آن‏ها برای بشر شناخته شده و بعضی ناشناخته است. خداوند همان گونه که قادراست از طریق علت‏های شناخته شده برای بشر، آن پدیده را ایجاد نماید، هم چنین قدرت دارد از راه ناشناخته برای انسان‏ها، آن را ایجاد نماید. معجزه چیزی جز این نمی‏باشد، یعنی در معجزه، پدیده بدون علت، به وجود نیامده یا حتی بدون علت طبیعی، بلکه از راه علتی که برای ما ناشناخته است، ایجاد شده است.
به همین خاطر گفته می‏شود که معجزه خَرْق عادت است، یعنی نقض علیتی است که برای ما شناخته شده و بدان عادت کرده‏ایم، نه این که علت نداشته و بدون علت به وجود آمده است.
بنابراین اگر هواشناسی پیش بینی نماید در منطقه‏ای تا یک هفته باران نمی‏بارد، تنها از راه علت‏های شناخته شده برای انسان پیش بینی می‏نماید، اما چه بسا علت‏های دیگری وجود داشته باشد که برای بشر شناخته شده نبوده، و در آینده کشف شود. نشانه آن ایجاد باران مصنوعی با بارور کردن ابرها است، یا حتی از راه علت‏های آن در آینده کشف نشود. با توجه به این مطلب، قهر و غضب الهی، دعا و راز و نیاز انسان و... معنا دار شده و طبق قانون علیت بوده و با علیت طبیعی تناقضی ندارد.
حال ضمن توجه دقیق این مطالب، باید گفت:
اوّلاً: اگر نیک بنگریم، تعالیم آسمانی هیچ گاه کشفیات علمی را نفی نکرده و بر آن صحّه گذاشته‏اند، ضمن این که ما را به عوامل فرا مادی توجه داده‏اند، به طور مثال دانشمندان قائلند که علت زلزله، فعل وانفعالات درونی زمین و جا به جایی گدازه‏های درونی زمین است. این گزاره تجربی بیان کننده هر چه که علت زلزله است نمی‏باشد، بلکه تنها به یک علت آن اشاره نموده است. مؤید این سخن تحقیقات فراوانی است که اکنون در دنیا برای شناخت بیشتر این پدیده طبیعی جریان دارد. اگر تمامی جوانب زلزله شناخته شده بود، این تحقیقات بی معنا بود.
با این همه پیشرفت هنوز بشر نتوانسته وقوع زلزله راحتی یک ساعت زودتر پیش بینی کند، در حالی که طبق تحقیقات، حیواناتی همچون اسب قادر به پیش بینی این پدیده به صورت غریزی می‏باشند.
ثانیاً: با توجه به این که خداوند دانا و توانا است، می‏توان گفت برای عذاب انسان‏های گنه کار و یا برای بیداری از خواب غفلت و یا هر دلیل دیگری، اراده کند که بلایای طبیعی بر ناحیه‏ای نازل شود، بدون این که خارج از قانون علیت باشد، بلکه به صورت معجزه در آنِ واحد، زمینه زلزله یا سیل و طوفان فراهم گردد، همان طور که در زمان حضرت نوح در جایی که با دریا فاصله زیادی داشت، به فرمان الهی از زمین آب فراوان جوشید و باران فراوانی هم از آسمان نازل شد که همه گناهکاران را غرق نمود. برعکس می‏تواند در جایی که همه عوامل طبیعی شناخته شده برای وقوع زلزله فراهم است، از راه علتی که برای ما ناشناخته می‏باشد، جلوی زلزله را بگیرد.
با سیری در آیات قرآن به درستی این سخن پی برده می‏شود.
حال ابرها عامل باران است، اما هیچ شگفتی ندارد که خداوند به سبب نماز باران و طلب و دعای مردم، به یکباره ابرها را توسط باد به منطقه‏ای منتقل نموده و آن سرزمین را سیراب نماید. همان طور که در زمان امام رضا(ع) و موارد دیگری به وقوع پیوست.
ثالثاً: مهم‏تر این که نه تنها بین علوم تجربی و دین تعارض نیست، بلکه همسویی کامل است، چرا که وظیفه علم کشف حقایق جهان هستی است و سرمنشاء تمامی حقایق جهان هستی (اعم از تجربی و غیر تجربی) یکی است.
گزاره‏های دینی که از همان سرمنشأ ایجاد شده، همخوان با حقایق جهان هستی است.
رابعاً: روشن شد که هیچ گاه برای رفع تناقض نیازی به دست برداشتن از علم به خاطر دین و یا از دین به خاطر علم نمی‏باشد، بلکه بایداز علم پرستی و جُمود بر یافته‏های تجربی دست برداشت و فهم خود از دین را نیز اصلاح نمود.
ضمن تأیید هر دو، جایگاه هر کدام را به خوبی شناخت و بر اساس همان شأن و جایگاه به آن نگاه کرد.
خامساً: حال اگر موردی تعارض واقعی جلوه نموده و نتوانستیم بفهمیم کدامین حق است، چه باید کرد؟
آنچه سابق گفتیم، جواب را آشکار می‏کند و با گذشت زمان شاید جواب آشکار شود، ولی اگر آشکار نشد، دلیل بر نقصان فهم ما ودانش بشر است که توانایی کشف همه مجهولات را ندارد. دین هیچ نقصی ندارد و گذشت زمان این مسئله را بیشتر روشن می‏سازد.
پی‌نوشت‏ها:
۱. برگرفته از برنامه پرسمان و جزوه علم و دین، استاد مصطفی ملکیان.