دین و تمدن

شهر سوال ـ «علل و اسباب را تنها در ابعاد مادّى نباید محصور كرد. نظام اتمّ، از مجموع علل و اسباب آشكار و نهان تشكیل شده است. همان طورى كه علل مادّى و محسوس، بعضى بعض دیگر را خنثى مى‏كنند و از كار مى ‏اندازند، در مواقع خاصّى تحت تأثیر علل معنوى نیز از كار مى‌‏افتند. كسى كه تنها علل مادّى و محسوس را مى‌‏بیند خیال مى‏كند سبب منحصر به همین چیزهاست؛ نمى‌‏داند كه هزاران علل و اسباب دیگر نیز ممكن است به حكم‏ قضا و قدر الهى دركار باشند و آنگاه كه آن علل و اسباب پا به میان گذاشتند، اسباب و علل مادّى را خنثى و بى‌‏اثر

شهر سوال ـ هنگامی که به دلیل دین داری، نظر بیفکنیم، متوجه ضرورت دین داری می شویم. و با این نگاه، سخن از چیستی و چگونگی فایده های دین، جای طرح چندانی ندارد. چون انسان وقتی در مقام اضطرار و ناچاری قرار گرفت، راه دیگری برایش مطرح نمی شود تا بخواهد به سنجش و ارزیابی فایده ها و سبک و سنگین کردن آن ها برسد! آیا کسی که در وسط دریا، در شرف غرق شدن قرار گرفته، از تکه الواری که در کنارش است، دست می کشد؟ و در آرزوی قایقی تفریحی می ماند؟

شهر سوال ـ باید میان دو موضوع، تفكیك قائل شویم یكى دین اصیل و ناب و خالص كه از طرف خداوند به عنوان برنامه‏‌اى كامل براى زندگى بشر آمده است و دیگرى، عقایدى موهوم و خرافات كه ساخته دست بشر بوده و به عنوان دین معرفى گردیده است (همانند عقاید موهوم ارباب كلیسا درباره خداوند و تعالیم آنها دربارة علم و نحوه زندگى مردم اروپا در قرون وسطا) چون ما نیز معتقد نیستیم هر دینی حق است و سبب سعادت بشر می شود.