خطبه فدک چه آموزه هایی دارد؟

خطبه فدک، خطبه ای است که توسط حضرت زهرا (س) ایراد شده است و مرحوم مجلسى این خطبه را در جلد هشتم کتاب بحارالانوار آورده و لغات آن را نیز شرح نموده و برخى مضامین آن را نیز تبیین کرده است.

محتواى کامل این سخنان شامل موارد ذیل است: حمد و ثناى خداوند، شهادت به وحدانیت خداوند، شهادت به رسالت محمّدى صلى ‏الله‏ علیه‏ و ‏آله، تفسیرى از کتاب الله قرآن کریم، تفسیرى از هجده مضمون معرفتى قرآن کریم. پس از این مقدّمات، خطابه شروع گردیده و با استناد مستقیم به ۲۱ آیه کریمه و اقتباس از ۶ آیه دیگر، استدلال را قوّت بخشیده و آبروی دروغ سازان را برده است.

خطبه فدک انگیزه ای مالی و مادی نداشته و سیره خاندان اهل بیت (ع) گویاترین دلیل بر این امر است و مسئله فدک سبب ساز گردید و زمینه مناسبی را فراهم آورد تا حضرت به افشا گری و شناساندن ارباب کفر و نفاق ،و نیز راهنمایی و اتمام حجت بر مردم درباره مسئله ولایت و وصایت رسول خدا (ص) بوسیلۀ امیر المؤمنین علی (ع) بپردازند ،و اذهان غفلت زدۀ روزگار جهل و تعصب را به سمت فرمانبرداری از خدا و رسول او (ص) رهنمون گردند. و با شکوه و هیبت خاص نبوی(ص) پای به مسجد گذارده و در آن حالت سخت جسمانی ، از وظیفه خویش قدمی عقب تر نگذاشتند.

با توجه به همین چند سطر، درسی که امروز باید از این خطبه بگیریم دفاع از حریم ولایت است و لو در سخت ترین شرایط، و باید از آن بانوی ولایت مدار بیاموزیم که دفاع از ولایت فقط مخصوص شرایط جسمی مناسب نیست و انسان می تواند و باید با شرایط بد جسمانی هم از ولایت و دین خدا دفاع کند.

درس دیگر بویژه برای زنان و دختران؛ این است که زن مسلمان می تواند با حفظ حریم الهی و رعایت حجاب اسلامی، در صحنه های مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حضوری موثر داشته باشد. چرا که بهترین زنان عالم هستی یعنی حضرت زهرا(س) و دختر بزرگوارش حضرت زینب(س) که بهترین الگو برای همه عالمیان خصوصاً زنان هستند،عملاً نشان داده اند که زن مسلمان می تواند هم رعایت حجاب را بکند وهم در صحنه های حساس حضوری کارساز داشته باشد. این درس را از چگونگی حضور حضرت زهرا(س) در مسجد برای خطبه وچگونگی ایراد خطبه می گیریم.

عبد الله بن الحسن (ع) به اسنادش از پدران خود نقل می نماید که : آن هنگام که به فاطمه (س) خبر رسید که ابوبکر و اعوانش بر آن اند تا «فدک» را از وی منع کنند. پوشش (مقنعه بلند) خود را بر سر انداخت ، و ردایی بلند بر تن کرد ، و در میان گروهی از زنان هم دل و هم آهنگ با خویش و نیز زنانی از قوم خود(در حالی که به شدت خود را پوشانیده بود ، از خانه بیرون آمد و راهی مسجد شد ) ، در حالیکه دامنه های بلند چادرش بر زمین کشیده می شد ( و برآن گام می نهاد ) و در حالیکه راه رفتن او شباهتی تمام به راه رفتن پیامبر (ص) داشت. بر ابوبکر ـ که در میان انبوهی از مهاجران و انصار و دیگران نشسته بود ـ وارد شد . با حضور او پرده ای سفید بین ایشان آویخته شد و(او با متانت و احتشام تمام) در پسِ پرده نشست.

بررسی محتوایی خطبه، فراتر از این مجال است و برای این موضوع کتابها نیاز است ما در این جا تنها به چند نمونه از آموزه های این خطبه اشاره می کنیم:

خداوند، ایمان شما را باعث تطهیر و پاكیزگى از شرك قرار داد و براى وارستن شما از كبر، نماز را و براى پاكیزه كردن جان و رویش روزى، زكات را و براى استوار كردن اخلاص، روزه را و براى استحكام دین، حج را (قرار داده است و ...)

براى امنیت از پراكندگى، امامت ما را و براى سامان یافتن امت (آیین و شریعت)، پیروى ما را و براى عزت و سربلندى اسلام و خوارى و سرافكندگى كفر و نفاق، جهاد را و براى دریافت پاداش معنوى، صبر و شكیب را مقرر كرد.

براى مصلحت توده هاى ناآگاه، امر به معروف را ، و براى نگهبانى از خشم خداوند، نیكى به پدر و مادر را و براى دراز زیستن (تاخیر در اجل) و بقاى نسل، حفظ پیوند خویشان را و براى پاسدارى از خونها، قصاص را و براى آمرزش از گناه، وفاى به نذر را، و براى حفظ حقوق دیگران از تباه شدن و حفظ اموال مردم از كاسته شدن، تمام نهادن پیمانه ها و ترازوها را و براى وارستن از پلیدى ، ترك میگسارى را و براى نگهدارى خویش از لعنت و نفرین خداوند، دورى گزیدن از نسبت ناروا را و براى تاكید بر عفت،پرهیز از دزدى را قرار داد

و در نهایت، براى اخلاص در پیمودن راه بندگى، حرام كرد شریک ورزیدن برای او را.

حضرت زهرا(س) در ادمه خطبه خود به حوادث بعد از رحلت پدر بزرگوارش اشاره کرده و به این نکته اشاره می کند که:

عده ای که نمی توانستند در زمان پیامبر(ص) کینه های خود را آشکار کنند، بعد از رحلت آن حضرت آن کینه ها را آشکار کردند، و همچنین به نقش حساس و مهم وسرنوشت ساز مردم اشاره می کنند که درست است که معدودی منافق، پایه گذار این حرکت شوم بودند، اما مردم و جامعه نیز بی تاثیر نبوده و با سکوت خویش (چه جاهلانه و چه عامدانه) به این حرکت کمک نموده و آن را تقویت کردند، پس هر حرکتی با پشتوانۀ مردمی شکل می گیرد ، وگر نه اگر مردم جلوی این دودستگی و اختلاف را می گرفتند و برای احقاق حق فرزندان رسول خدا (ص) سینه سپر می کردند، هیچ گاه این مسائل رخ نمی نمود.

حضرت زهرا (س) می فرماید:
علت این ترس و وحشت روشن است. جز این نیست كه به تن آسایى خو كرده و به سایه ى امن و خوشى پناه برده اید و به خلوت زندگى راحت طلبانه راه یافته اید و سرانجام سر به راه انحطاط نهاده سزاوارترین و نیرومندترین و آگاه ترین كس را از عرصه ى اداره ى جامعه اسلامى كنار زدید. و مى بینم كه در خلوت خویش خزیده اید و غرق در آرامش و خوشگذرانى هستید و از تنگناى انجام مسئولیت ها خود را رهانیده و راحت طلبى را برگزیده اید و آنچه را كه در درون ذخیره كرده بودید بیرون انداختید.(جام گواراى ایمان و عشق به خداوند را كه نوشیده بودید ناخواسته بالا آوردید و بعد از ایمان آوردن كفر ورزیدید.)[۱]

همانگونه که مشاهده می فرمایید آن حضرت، راحت طلبی، دنیا زدگی، تجملگرایی، خوش گزرانی و ... را از عوامل رویگردانی از حق و وردرو شدن با حق معرفی کرده اند،چیزی که ما باید متوجه باشیم تا در آن وارد نشویم و بدانیم که اگر ما متوجه نباشیم و وارد این امور شویم سرنوشت ما بهتر از مردم مدینه در آن زمان و مردم کوفه در زمان امام حسین(ع) نخواهدبود.

[۱].  الإحتجاج على أهل اللجاج، ج‏۱، ص: ۹۸