جن واقعی است یا خیالی
پرسش:
چطور وجود جن رو اثبات کنیم؟ برخی می‌گویند جن در ادبیات عرب به معنی ناشناخته بوده و در قرآن هم منظور موجودات ماورایی نیست.
پاسخ:
در عالم هستی، موجودات بسیاری در کنار انسان زندگی می‌کنند. «جن» (که در فارسی از آن با عناوینی چون غول، پری، همزاد و دیو یاد می‌شود) چنانکه از نامش نیز پیداست، موجودی است پوشیده از حس، دارای عقل و قدرت که درباره آن، افسانه‌ها و داستان‌های خرافی بسیار ساخته‌اند، ولی اگر این خرافات را حذف کنیم اصل وجود آن و صفات ویژه‌ای که در قرآن برای جن آمده است مطلبی است که با علم و عقل مخالفتی ندارد.(۱)
در عالم هستی، موجودات بسیاری در کنار انسان زندگی می‌کنند. «جن» (که در فارسی از آن با عناوینی چون غول، پری، همزاد و دیو یاد می‌شود) چنانکه از نامش نیز پیداست، موجودی است پوشیده از حس، دارای عقل و قدرت که درباره آن، افسانه‌ها و داستان‌های خرافی بسیار ساخته‌اند، ولی اگر این خرافات را حذف کنیم اصل وجود آن و صفات ویژه‌ای که در قرآن برای جن آمده است مطلبی است که با علم و عقل مخالفتی ندارد.(۱)
نکته اول
در ابتدا باید توجه داشت که این سخن کاملاً درست است که اصل معنای واژه «جنّ»، (از ریشه ج ن ن) در علم لغت عرب، به معنای پوشیده و پنهان بودن چیزی از دسترس حسّ است. ازاین‌رو به «سپر» از آن جهت که صاحب سپر و جنگجو را پنهان می‌دارد «جُنَّه» می‌گویند.(۲) و باغ را از آن جهت «جَنَّه» می‌گویند که دارای درختان انبوهی است که زمین را می‌پوشاند. درنتیجه پری را نیز از آن جهت «جنّ» می‌گویند که موجودی نامرئی و پنهان از تمام حواس ظاهری ما است که در معنای خاصش-یعنی نوعی از موجودات نامرئی - ۲۲ بار در قرآن مجید آمده است.
اما این تنها بحث لغوی و معنای لفظی این کلمه است و ربطی به حقیقت وجودی موجودی به این نام ندارد؛ به عبارت دیگر، درست است که عرب، برای اشاره به موجودی که پوشیده باشد، از این لفظ بهره می‌برد، اما این بدان معنا نیست که «جن» به‌عنوان یک موجود زنده در پهنای هستی وجود نداشته و تنها ساخته و پرداخته ادبیات و فرهنگ عربی باشد. چه اینکه وجود چنین موجودی با اسم‌های مختلف در فرهنگ‌های تمام نقاط دنیا و نیز ادیان پیش از اسلام، قابل‌ردیابی است. چنانکه به‌عنوان مثال در اعتقادات عامیانه در فرهنگ غربی، موجوداتی نامرئی به نام «گابلین»(۳) وجود دارد که دارای جثه‌ای کوچک و چهره‌ای زشت بوده و با شرارت خود، در پی فریب انسان‌ها هستند.(۴)
نکته دوم
اگر کسی اندکی با قرآن کریم و معانی آیات آشنایی داشته باشد، این حقیقت برای وی کاملاً روشن خواهد شد که سخن خداوند در خصوص «جن» و داستان‌هایی که در این کتاب عزیز وجود دارد، از حد یک احتمال ادبی و فرهنگی فراتر بوده و عملاً به گونه و نوع خاصی از موجودات اشاره دارد که مانند خود ما شعور و اراده دارند و کارهای عجیب‌وغریب و حرکات سریع از قبیل کارهایی که در زمان حضرت سلیمان علیه‌السلام انجام دادند به ایشان نسبت داده‌شده و نیز مانند ما زندگی و مرگ و حشر دارد و همه این‌ها از بسیاری از آیات متفرق قرآنی استفاده می‌شود.(۵) وجود جن، از کلام خداوند و پیامبران، ثابت می‌شود و همه علمای اسلام بر آن اتفاق نظر دارند. درنتیجه، نمی‌توان وجود او را انکار کرد، اگرچه با دلایل عقلی نتوان وجودش را به اثبات رساند.(۶)
جن در عرف قرآن موجودی است که قبل از انسان از آتش آفریده شده(۷) و سوره هفتاد و دوم قرآن کریم به نام اوست. این موجودات مانند انسان، مکلف به اعمال(۸) و صاحب مرگ(۹) بوده و در روز قیامت بازخواست می‌شوند.(۱۰)
نکته سوم
آنچه در خصوص وجود جنیان به‌عنوان موجودات حقیقی و واقعی مطرح شد، نباید این آسیب را به وجود آورد که زندگی پنهانی و خاص ایشان، دستاویزی برای خلق داستان‌های خیالی و تصورات موهوم از جنیان در نزد ما شود.
بازار گرم مباحث مربوط به جنّ، سبب شده تا برخی نیز با سوءاستفاده از ترس یا کنجکاوی مردم، دست به چاپ کتاب‌های بی‌اساس در خصوص تجربیات ارتباط با جن‌زده و یا فیلم‌ها و کلیپ‌های به‌ظاهر مستند (که همگی آن‌ها جز فریب به‌وسیله جلوه‌های ویژه سینمایی نیست) را در فضای مجازی برای گرفتن لایک و جمع‌آوری عضو، منتشر کنند. در این میان کارگردانان فیلم‌های سینمایی نیز به خلق آثاری ترسناک و به دور از واقعیت از رابطه با جنیان دست‌زده و همه این‌ها سبب شده تا آنچه در باور عامیانه مردم نسبت به جنیان نقش بسته است، تصویر مملو از خرافات باشد!
پی‌نوشت‌ها:
۱. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چ ۱، ۱۳۷۴ ش، ج۱۸، ص۳۷.
۲. قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الإسلامیه،۱۳۷۱ ش، چاپ ششم، ج۶، ص۶۲.
۳. Goblin
۴. Shaijan, Annliya,"Goblin Mythology: A Brief Study of the Archetype, Tracing the Explications in English Literature", Global Journal of Human-Social Science Research, Vol ۱۹, No ۴-A, ۲۰۱۹.
۵. مصباح یزدی، محمدتقی، معارف قرآن، خداشناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی امام خمینی (ره)، ۱۳۸۸، ص۲۹۵.
۶. تفتازانی، سعد الدین، شرح المقاصد، مقدمه و تحقیق و تعلیق از دکتر عبدالرحمن عمیره، افست قم، الشریف الرضی،۱۴۰۹ ق، چاپ اول، ج۳، ص۳۶۶ و ۳۶۷.
۷. سوره حجر آیه ۲۷: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ. وَ الْجَانَّ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السَّمُومِ.
۸. سوره ذاریات آیه ۵۶: وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیعْبُدُونِ.
۹. سوره فصلت آیه ۲۵: حَقَّ عَلَیهِمُ الْقَوْلُ فِی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنَّهُمْ کانُوا خاسِرِینَ.
۱۰. سوره انعام آیه ۱۳۰: یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَ لَمْ یأْتِکمْ رُسُلٌ مِنْکمْ یقُصُّونَ عَلَیکمْ آیاتِی وَ ینْذِرُونَکمْ لِقاءَ یوْمِکمْ هذا قالُوا شَهِدْنا عَلی‌أَنْفُسِنا وَ غَرَّتْهُمُ الْحَیاهُ الدُّنْیا وَ شَهِدُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ أَنَّهُمْ کانُوا کافِرِینَ.
نظرات