نزول قرآن در ماه رجب یا رمضان

پرسش:

با توجه به آغاز بعثت پیامبر(ص) در ۲۷ ماه رجب و نزول اولین آیات قرآن در این روز، چرا خداوند متعال نزول قرآن را در ماه رمضان و شب قدر دانسته است؟

پاسخ:
مفسران و دانشمندان علوم قرآنی در باب جمع بین این دو مسئله، آراء و نظرات متعددی ارائه نموده‌اند(۱) و ما در اینجا به سه دیدگاه مهم اشاره می‌کنیم:

دیدگاه اول:

این دیدگاه كه با الهام از روایات، به ویژه از سوی مفسران صدر اسلام و محدثان مطرح شده، این است كه قرآن دو نزول داشته است: نزول دفعی در ماه رمضان و شب قدر بر فرشتگانی در بیت المعمور در آسمان دنیا، و نزول تدریجی از بیت المعمور بر پیامبر گرامی(ص) در طول مدت نبوت به صورت تدریجی.(۲)

دیدگاه دوم:

علامه طباطبایی(ره) به دو نزول دفعی و تدریجی به شرح ذیل قائل شده است.

قرآن مجید، دارای دو وجود است: یك وجود بسیط كه در آن تكثر، بخش‌ها و اجزا (آیات و سور و كلمات) نیست و در لوح محفوظ است و به صورت دفعی بر قلب مقدس پیامبر(ص) نازل شده، و یك وجود تفصیل یافته و دارای اجزا كه به صورت تدریجی، در ظرف بیست و سه سال بر پیامبر(ص) فرود آمده است. آنچه هرساله در ماه رمضان بر قلب ایشان نازل می‌شد همان وجود بسیط قرآن است و آنچه در ظرف بیست و سه سال و به صورت تدریجی از روز بعثت ایشان نازل شده همان وجود تفصیلی قرآن است.(۳)

دیدگاه سوم:

آیت الله معرفت در کتاب التمهید معتقد است بر اساس روایات اهل بیت، بعثت در ماه رجب اتفاق افتاده، ولی نزول قرآن به عنوان كتاب آسمانی و قانون جاودانه الهی پس از سه سال فاصله بر پیامبر نازل گشته است.(۴) در این سال‌ها پیامبر دعوت مخفیانه داشته كه روایات فراوانی در این زمینه وجود دارد. پس از گذشت سه سال از بعثت، آیات ۹۴ و ۹۵ سوره حجر نازل گردید و از این زمان به بعد، نزول پیوسته قرآن آغاز شد.

از طرف دیگر روایاتی وجود دارد كه مدّت نزول قرآن را بیست سال ذكر نموده است. نتیجه می‌گیریم كه آغاز نزول قرآن از آغاز بعثت، سه سال فاصله داشته و در شب قدر ماه رمضان بوده است. طبق این دیدگاه باید گفت:

۱. هیچ ارتباطی میان مسأله بعثت و نزول قرآن وجود ندارد.

۲. آیات اولیه سوره علق در آغاز بعثت، جنبه بشارت داشته به عنوان نزول به حساب نمی‌آید.

۳. آغاز نزول پیوسته قرآن به عنوان كتاب آسمانی از ماه رمضان و پس از سه سال از بعثت پیامبر بوده است.

۴. مدت نزول قرآن بیست سال بوده است و روایات آن را تأیید می‌كند.

۵. مراد از نزول قرآن در ماه رمضان، آغاز نزول است؛ چرا كه مبدأ تاریخ در وقایع مهمی كه امتداد زمانی دارند از همان آغاز، ثبت می‌شود.(۵)

پی نوشت ها:

۱. ر.ك: طاهری، حبیب الله، درسهایی از علوم قرآنی، قم، اسوه، ۱۳۷۷ش، ج‌۱، ص ۲۷۴ و آیت الله مصباح یزدی، قرآن‌شناسی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، ۱۳۸۰ ش، ج‌۱، ص ۹۰.

۲. حفص بن غیاث می‌گوید: از امام صادق پرسیدم: قرآن چگونه می‌فرماید: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ» در حالی كه در طول بیست سال از اول تا آخر آن نازل شده است؟

امام فرمود: نزل القرآن جملة واحدة إلی البیت المعمور ثم نزل فی طول عشرین سنة؛ قرآن یك مرتبه به بیت المعمور نازل شده، سپس نزولش در طول بیست سال بوده است.(ر.ک: كلینی، محمد بن یعقوب، كافی، تهران، دار الكتب الإسلامیة‌، ۱۴۰۷ ه‌ ق‌، ج‌۲، ص ۶۲۸).

۳. علامه طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق، ج‌۲، ص ۱۵.

۴. آیت الله معرفت، التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسة النشر الاسلامی‌، ۱۴۱۵ق، ج‌۱، ص ۱۰۸.

۵. جوان آراسته،حسین، درسنامه علوم قرآنی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۰ش، ص ۸۲.