رسم الخط قرآن

پرسش:

آیا رسم الخط قرآن توقیفی است یا اجتهادی؟ و چرا؟

پاسخ:

قرآن کتابی است که بر قلب پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شد و پیامبر آن را بر مردم خواند و مردم ابتدا با گوش خود آن را شنیدند و بعد شنیده خود را ثبت کردند و خود پیامبر هم دستور داد قرآن نازل را با خطی که در آن زمان مرسوم بود و خط ابتدایی ‌ای بود که نقطه و حرکات و علامات را نداشت، کتابت کردند؛ هم چنان که دستور داد دیگر مطالب علمی را به قید کتابت درآورند تا از تحریف و گم شدن و از بین رفتن در امان باشد: «قیدوا العلم بالکتابة»؛ علم را با نوشتن به قید بکشید.(۱)

بنابراین؛ قرآن به خطی که مرسوم بود، توسط مسلمانان نوشته شد و این خط تکامل یافت و خط قرآن توقیفی نیست. به همین جهت رسم الخط امروز با رسم الخط زمان پیامبر تفاوت دارد.

البته مسلمانان برای در امان ماندن قرآن از تحریف، سعی کردند قرآن را بر همان رسم الخطی که قرآن‌ های خلیفه سوم (مصحف ‌های امام که خلیفه سوم نوشت و به بلاد اسلامی فرستاد تا مرجع مسلمانان باشد) نوشته شده بود حفظ کنند و حتی غلط‌ های املایی معدودی که توسط نویسندگان رخ داده بود، تصحیح نکردند (البته این اغلاط در رسم و نوشتن بود ولی در خواندن آن گونه که نازل شده بود، می ‌خواندند) و نقطه گذاری و حرکت گذاری بر روی همان رسم الخط انجام شد تا خواندن آن راحت تر و قاعده مند بوده و افراد به غلط و اشتباه خواند نیفتند.

الآن هم قرآن ‌ها از حیث کتابت و رسم الخط با هم اختلاف ‌هایی دارند ولی از حیث قرائت همه به یک نحو می ‌خوانند.(۲)

پی نوشت ها:

۱. ابن شعبه حرّانی، تحف العقول، انتشارات اسلامی ـ قم، ۱۴۰۴ ق ، ص ۳۶؛ سیوطی، جامع صغیر، دار الفکر ـ بیروت، ۱۴۰۱ ق، ج ۲، ص ۲۶۱.

۲. برای اطلاع بیشتر: ر.ک: سید محمد باقر حجتی، تاریخ قرآن کریم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷ ش، ص۵۷ به بعد.