معنای دین
پرسش : دین به چه معناست؟
پاسخ :
واژه «دین» معانی لغوی متعددی دارد که از مهم‌‌ترین آنها آیین و کیش، راه و روش، جزا و مکافات است. در قرآن کریم نیز واژه دین به معانی مختلفی به‌کار رفته است، از جمله به معنای جزا در برخی آیات، مانند «مالِک یَومِ الدّین»(۱) و به معنای آیین و مقررات، مانند «لَکُم دینکُم و لِیَ دینِ»(۲). بنابر معنای اخیر، واژه «دین» مجموعه‌ای شامل مقررات و دستورالعمل‌های خاص است؛ اما معمولاً این واژه تنها برای مجموعه مقرراتی به‌کار می‌رود که با ابعاد سرنوشت‌‌ساز زندگی انسان سر و کار دارد و از نوعی قداست برخوردار است. بدین جهت، به قوانین راهنمایی و رانندگی، که بخشی محدود از زندگی را شامل می‌شود، دین نمی‌گویند. بنابراین، دین دربردارنده مقرراتی است که با پیروی از آنها، می‌توان به هدف کلی زندگی، یعنی سعادت و خوش‌بختی، دست یافت. از آنجا که چنین مقرراتی بر مبنای اعتقاداتی استوار است، مجموعه این دو، یعنی اعتقادات اساسی و مقرراتی که با هدف دست‌یابی به سعادت ارائه می‌شوند، در اصطلاح «دین» نامیده می‌شود.
علاوه بر آیین‌های الهی، مانند یهودیت، مسیحیت و اسلام، آیین‌های ساخته دست بشر، همچون هندوئیسم و بودیسم نیز دین نامیده می‌شوند؛ زیرا این افراد و گروه‌ها نیز در جستجوی سعادت بوده، ولی در تعیین آیین سعادت‌بخش دچار اشتباه شدند. دینی را که حقیقتاً سعادت‌بخش باشد، «دین حقیقی» یا «دین حق» می‌گویند، قرآن می‌فرماید: «اوست آن‌که پیامبر خود را با هدایت و دین حق فرستاد، تا آن را بر هر دینی غالب گرداند، گرچه مشرکان نپسندند».(۳)
پس دین دارای دو بخش است: عقاید و مقررات. اساسی‌ترین عقایدی که بدون پذیرفتن آنها، عمل به مقررات اسلام و رسیدن به سعادت امکان‌پذیر نیست، عبارتند از: توحید، نبوت و معاد. توحید نشان‌دهنده مبدأ واحد هستی و در عین حال، غایت آن است و هدف نهایی انسان نیز محسوب می‌شود؛ زیرا از دیدگاه اسلام، سعادت حقیقی انسان در نزدیک شدن به خداوند یکتا است. معاد نشان‌دهنده زنده شدن انسان پس از مرگ، برای دریافت نتایج اعمال نیک و بدی است که در دنیا انجام داده است و آموزه نبوت بیانگر آن است که انسان برای دست‌یابی به سعادت ابدی، نیازمند راهنمایی فرستاده الهی است، تا مقررات دین را ابلاغ کند. این مقررات بیانگر نحوه پیمودن مسیر سعادت حقیقی است.
از سوی دیگر، در دین اسلام، متناسب با هر نوع از ارتباطات انسان، مقرراتی وجود دارد که در سعادت ابدی انسان‌ها مؤثرند:
ـ مقررات ناظر به ارتباط انسان با خدا (مقررات عبادی)
ـ مقررات ناظر به ارتباط انسان با خود (مقررات فردی)
ـ مقررات ناظر به ارتباط انسان با انسان‌های دیگر (مقررات اجتماعی، شامل مقررات خانوادگی، سیاسی، فرهنگی، نظامی و...)
ـ مقررات ناظر به ارتباط انسان با طبیعت (مقررات زیست‌‌محیطی)
پی‌نوشت‌ها:
۱. حمد، ۴.
۲. کافرون، ۶.
۳. توبه، ۳۳.
نظرات