معنی توکل در آیه «و من یتوکل علی الله فهو حسبه» چیست؟

علی بن سوید سائی گوید: از موسی بن جعفر علیه السلام درباره‌ی این آیه سؤال نمودم: «و من یتوکل علی الله فهو حسبه.» فرمود: التوکل علی الله درجات: منها أن تتوکل علی الله فی أمورک کلها فما فعل بک کنت عنه راضیا تعلم أنه لا یألوک خیرا و فضلا و تعلم أن الحکم فی ذلک له فتوکل علی الله بتفویض ذلک إلیه و ثق به فیها و فی غیرها.

«توکل دارای درجات و مراتبی است که از جمله آن مراتب این است که در کلیه کارهای خود توکل و اعتماد بر او داشته و آنچه که درباره تو انجام دهد راضی و خشنود باشی و علم و یقین داشته باشی که هیچ گونه از خیر و فضل و کرم در حق تو کوتاهی نخواهد کرد و بدانی که حکم و فرمان در این گونه امور از آن او است.

بنابراین با واگذار کردن کار به او بر او توکل نموده و در این کار و تمام کارها به او اعتماد داشته باش و یا در کارهای خود و در کارهای بستگان خود به او اعتماد کن».(۱)

علامه ی مجلسی رحمه الله در شرح این روایت گوید: «و من یتوکل علی الله فهو حسبه - یعنی کسی که کارهای خود را به خدا واگذارد و اعتماد به حسن تدبیر او و وثوق به تقدیرات نیکوی حق داشته باشد، خداوند متعال کارهای دنیوی او را کفایت نموده و پاداش بهشتی به او عنایت می فرماید و او را از نیاز و احتیاج به دیگران بی نیاز می گرداند و حضرت که اشاره به درجات و مراتب توکل فرموده ظاهرا این مرتبه ای که بیان نموده آخرین مراحل توکل است و درجات دیکرش این است که مثلا در قسمتی از امور خود توکل بر خدا بنماید و در قسمت دیکر دارای توکل نباشد و تعدد مراتب و مراحل توکل به لحاظ کم و زیادی کارهائی است که در آن ها توکل می کند.

یعنی هر چه در کارها بیشتر توکل داشته باشد، توکلش قوی تر و شدیدتر و هر چه کمتر باشد ضعیف تر است و اینکه فرمود به آنچه که درباره تو انجام دهد راضی باشی، بیان آثار و لوازم توکل است.(۲)

پی نوشت:
۱. ر. ک: الکافی ۲: ۶۵ ح ۵؛ التمحیص الاسکافی: ۶۲ ح ۴۱؛ تحف العقول: ۴۴۳؛ مشکاه الانوار: ۱۶؛ عده الداعی: ۸۲؛ وسائل الشیعه، ح ۲۰۳۰۷؛ بحار ۶۸: ۱۲۹ ح ۵.
۲. برگرفته از کتاب ششصد و پنجاه و پنج پرسش در محضر امام موسی کاظم ( علیه السلام )، علیرضا زکی زاده ، ص ۲۶