علت پافشاری حضرت زهرا (س) بر فدک چه بود؟

با عرض سلام و خسته نباشید.
از قرار معلوم کلّیت اعتراضات حضرت زهرا(س) به شیخین، بر دو محور اساسی قرار دارد: اوّل غصب خلافت و دوم غصب فدک و این دومی آنقدر مهم است که در روایتی که آمده است که حضرت زهرا(س) چون نمی خواستند کسانی که ارث ایشان را غصب کرده اند، بر ایشان نماز بخوانند، وصیت به تدفین شبانه نمودند و البته معروفترین خطبه حضرت زهرا(س) نیز در مورد فدک است.
اینجا دو پرسش برای بنده ایجاد می شود:
اوّل: چرا حضرت زهرا(س) با آن تعلق خاطر بسیار ناچیز به دنیا، که از شرایط زندگی ایشان روشن است و با آنگونه تربیتی که پیامبر از ایشان نمودند که در حکایات آمده است و به قول حضرت آل محمد(ص) را با دنیا کاری نیست، باید اینقدر روی بازپس گرفتن یک زمین پافشاری کنند و از اینکه از اموال دنیوی ایشان چیزی غصب شده است، اینقدر ناراحت باشند؟
دوم: آیا در آن شرایط که مشکل بزرگتری چون غصب خلافت وجود داشت، آیا بحث فدک اینقدر اهمیت داشت و به چشم می آمد؟ مگر اینکه بخواهیم بگوییم بحث فدک اهرمی برای اثبات عدم حقانیت خلفای جدید است، که شاید سخت بتوان از این به آن رسید! زیرا اگر قرار باشد که خلیفه نیز اختیارات نبی را داشته باشد، بر اساس اولویت نبی بر مؤمنین نسبت به اموال و انفسشان، ابتدا باید ثابت کرد که خلیفه به حق نیست و بعد از این تصرف فدک را غصب دانست. البته روایتی که می گوید جلوگیری از نماز خواندن غاصبین فدک باعث تدفین پنهانی ایشان شد، در صورت صحت نشانگر مجزا بودن بحث فدک از بحث خلافت، و اهمیت بسیار بالاتر آن است، زیرا ایشان نفرمودند که نمی خواهم کسانی که خلافت را غصب کردند بر من نماز بخوانند.
با تشکر از پاسخگویی شما.

با سلام و سپاس از ارتباط تان با این مرکز

اگر چه فدک یک زمین کشاورزی و دارای منافع اقتصادی بود که حضرت فاطمه از منافع آن در راه رسیدگی و کمک به محرومان و نیازمندان استفاده می کرد و پس گرفتن آن به عنوان یک حق پایمال شده از حقوق طبیعی هر انسانی است. اما مسئله اصلی این بود که تلاش در راه باز پس گیری فدک نماد و سنبل مبارزه و تقابل بین حق و باطل است. به همین دلیل باز پس گیری آن مقدمه ای برای رسیدن به حقوق معنوی اهل بیت پیامبر (ص) به شمار می آمد.

برای روشن شدن حقائقی که باعث شد حضرت زهراء اصرار بر برگرداندن فدک نماید. چند نکته یادآوری می‏ شود:

آن بانو جلو انداختن مساله فدک را فرصتی طلائی برای بیان نظریه ‏اش درباره حکومت و خلافت می دانست از این رو خود لازم دید که این نظر را صریحا در مقابل توده‏ های مردم اظهار نماید .
بنا بر این مساله فدک مقدمات کار را برایش فراهم ساخت تا در مسجد پیامبر که مرکز خلافت بود حاضر شده و صریح بدون هیچ ابهام و پیچیدگی نظریاتش را بیان نمود.

جانشینی پیامبر در سخنان حضرت زهرا:

شایسته گی حضرت علی (ع) برای رهبری امت اسلامی بعد از رسول خدا، مورد تاکید آن بانو بود. این مساله را در خطبه ‏ای که در مسجد پیامبر در برابر دیدگان حضار ایراد فرمود روشن و واضح ساخت.

حضرت زهرا (ع) در ضمن گفتارش چنین فرمود: «یا اینکه شما نسبت به عموم و خصوص قرآن از پدرم و پسر عمویم آگاه‏تر و داناترید؟!» و یا این سخن که: «و کسی را که برای قبض و بسط سزاوراتر بود کنار گذاشتید» و واضح کرد که علی (ع) بعد از حضرت محمد(ص) نسبت به پیام رسالت و احکام و قوانین دین از دیگران داناتر و آگاه‏تر است و او به خاطر این اعلمیت برای سرپرستی امتی که بر پایه وحی مقدس ساخته شده، مناسب‏ و شایسته تراست. (۱)

پرده‏ برداری آن بانو از زشتی ها و ناروایی های حکومت تازه کار که زمام شرع مقدس را بر اساس اجتهادات بی‏ پایه‏ به دست گرفته، در حالی هیچ پیوند و رابطه ‏ای با اهداف پیامبر نداشت. این پرده برداری هویت واقعی گردانندگان حکومت را برملا می ساخت. این موارد و نکته ‏هائی از این دست بود که حضرت زهراء علیهاالسلام درضمن مطالبه فدک و اصرار و پافشاری آن در نظر داشت، و جز اینها، هیچ گونه هدف مادی آن گونه که برخی از تاریخ‏ نویسان گفته ‏اند در نظر نداشت .

حضرت کاری را که برای حفظ اسلام از تحریف و انحرافات لازم بود انجام داد. لذا از فدک برای انجام وظیفه و اتمام حجت بر امت به نحو احسن استفاده کرده، دین را یاری و کیان و مرکزیت اسلام را حفظ نمود. (۲)
موید این انگیزه در رفتارآن بانو این است که حضرت علی(ع) از اینکه فاطمه(ع) بخاطر فدک با ابوبکر روبرو شود، او را منع نفرمود، با اینکه خود گوینده این جمله بود که: «من فدک را می خواهم چه کنم با اینکه فردا جایگاه هر کس در قبر خواهد بود.» (۳)

نتیجه آنکه بحث فدک و غصب خلافت با هم بوده و از یک جبهه صادر شده نه آنکه جدا از هم باشند. حضرت نارضایتی از حکومت و غصب خلافت را در پوشش دفاع از حق غصب شده (فدک)، بیان داشته، همان گونه که بخشهایی از خطبه فدکیه بر این امر گواه است و نشان از یگانگی جبهه غاصبین خلافت و غاصبین فدک است.

پی نوشت ها:
۱. شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید تحقیق محمد أبو الفضل إبراهیم، ناشر دار إحیاء الکتب العربیة - عیسى البابی الحلبی و شرکاه، ج ۱۶، ص ۲۳۰ .
۲. عبد الزهراء عثمان محمد، الزّهَراء فاطمة بنت محمد (ص) ط بیروت، ص ۱۱۸- ۱۲۰.
۳. نهج البلاغه، نامه ۴۵.