منظور از مشارطه مراقبه و محاسبه چیست؟

محاسبه نفس به معنای خودارزیابی و خودنظارتی یکی از بهترین روش های تهذیب نفس است. به کمک این روش میتوان عیوب و اشتباهات خود را رصد کرد و آسان تر آنها را برطرف نمود.
در روایتی امام کاظم علیه السلام می فرمایند: کسی که هر روز خود را مورد محاسبه قرار ندهد از ما نیست.(۱)

حسابرسی نفس مشتمل بر چهار مرحله مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاتبه است که در برخی از کتب اخلاقی بدین گونه تبیین شده است:
مشارطه آن است كه در اول روز شرط كند كه امروز گناهي انجام نخواهد داد و اين مطلب را تصميم بگيرد و معلوم است كه يك روز گناه نكردن كاري است آسان و سهل و مي توان به راحتي از عهده اش بر آمد. پس از مشارطه بايد وارد مراقبه شوي يعني در تمام مدت متوجه عمل به شرط خود باشي و پيوسته مراقب اعمال و احوال خود باشي تا مرتكب گناهي نشوي و اگر در دلت افتاد كه مرتكب خلاف شوي بدان كه اين از شيطان است پس به آن لعنت كن و به خداوند متعال پناه ببر.
و به همين حال مراقب باشي تا موقع محاسبه كه آخر شب وقتي اختصاص دهي و در آن وقت كه به تمام كارهاي شبانه روز خود رسيدگي نمايي و حساب نفس را بكني كه در اين روز مرتكب گناه شده يا نه. اگر گناهي مرتكب نشده باشد شكر خدا كن و بدان كه يك قدم پيش رفتي و منظور نظر الهي شدي و اميد است كار براي تو سهل و آسان شود و آن وقت است كه اطاعت خداوند و ترك معاصي برايت شيرين خواهد شد و اگر مرتكب گناه شده باشد بايد خود را مواخذه كني و از خداوند بخواهي و بنا بگذاري كه فردا مردانه عمل كني و بهمين حال باشي تا خداي تعالي ابواب توفيق و سعادت را بر روي تو باز كند.

پی نوشت:
(۱) کافی، ج۲، ص۴۵۳.