چرا خداوند متعال نزول قرآن را در ماه رمضان و شب قدر دانسته است؟

با توجه به آغاز بعثت پيامبر (ص) در ۲۷ ماه رجب و نزول آیات ابتدایی سوره علق در این روز و نزول تدريجي قرآن در طي رسالت پيامبر(ص) در ايام و ماه هاي مختلف سال، چرا خداوند متعال نزول قرآن را در ماه رمضان و شب قدر دانسته است؟

مفسران و دانشمندان علوم قرآني در باب جمع بين اين دو مسئله، آراء و نظرات متعددي ارائه نموده اند (۱) و ما در اینجا به سه دیدگاه مهم اشاره می کنیم:
ديدگاه اول:
اين ديدگاه كه با الهام از روايات، به ويژه از سوى مفسران صدر اسلام و محدثان مطرح شده، اين است كه قرآن دو نزول داشته است: نزول دفعى كه از ناحيه ذات مقدس الهى يا لوح محفوظ، به وسيله جبرئيل بر سفيران گرامى و نيكوكار خدا به بيت المعمور در آسمان دنيا بوده و در ماه رمضان و شب قدر اتفاق افتاده است، و نزول تدريجى از بيت المعمور و سفيران گرامى خدا، بر پيامبر گرامى(ص) در طول مدت نبوت به صورت تدريجي نازل شده است.(۲)
ديدگاه دوم:
علامه طباطبايى(ره) به دو نزول دفعى و تدريجى به شرح ذيل قائل شده است.
قرآن مجيد، داراى دو وجود است: يك وجود بسيط كه در آن تكثر، بخش‏ها و اجزا (آيات و سور و كلمات) نيست و در لوح محفوظ است و به صورت دفعى بر قلب مقدس پيامبر(ص) نازل شده، و يك وجود تفصيل يافته و داراى اجزا كه به صورت تدريجى، در ظرف بيست و سه سال بر پيامبر(ص) فرود آمده است. آنچه در ماه رمضان نازل شده همان وجود بسيط قرآن است و آنچه در ظرف بيست و سه سال و به صورت تدريجي نازل شده همان وجود تفصيلي قرآن است.(۳)
دیدگاه سوم:
آیت الله معرفت در التمهید می نویسد (۴) که براساس روايات اهل بيت بعثت در ماه رجب اتفاق افتاده، ولى نزول قرآن به عنوان كتاب آسمانى و قانون جاودانه الهى پس از سه سال فاصله بر پيامبر نازل گشته است. در اين سال‏ها پيامبر دعوت مخفيانه داشته كه روايات فراوانى در اين زمينه وجود دارد. پس از گذشت سه سال از بعثت، آيات ۹۴ و ۹۵ سوره حجر، نازل گرديد و از اين زمان به بعد، نزول پيوسته قرآن آغاز گرديد.
از طرف ديگر رواياتى وجود دارد كه مدّت نزول قرآن را بيست سال ذكر نموده است. نتيجه مى‏ گيريم كه آغاز نزول قرآن از آغاز بعثت، سه سال فاصله داشته و در شب قدر ماه رمضان بوده است. طبق این دیدگاه باید گفت:
۱. هيچ ارتباطى ميان مسأله بعثت و نزول قرآن وجود ندارد.
۲. آيات اوليه سوره علق در آغاز بعثت، جنبه بشارت داشته به عنوان نزول به حساب نمى‏ آيد.
۳. آغاز نزول پيوسته قرآن به عنوان كتاب آسمانى از ماه رمضان و پس از سه سال از بعثت پيامبر بوده است.
۴. مدت نزول قرآن بيست سال بوده است و روايات آن را تأييد مى‏ كند.
۵. مراد از نزول قرآن در ماه رمضان، آغاز نزول است؛ چرا كه مبدأ تاريخ در وقايع مهمى كه امتداد زمانى دارند از همان آغاز، ثبت مى‏ شود.(۵)

پي نوشت ها:
۱. ر.ك: طاهری، حبیب الله، درسهايى از علوم قرآنى، قم، اسوه، ۱۳۷۷ش، ج‏۱، ص ۲۷۴ و آيت الله مصباح يزدي، قرآن‏شناسى، قم، موسسه آموزشى و پژوهشى امام خميني(ره)‏، ۱۳۸۰ ش، ج‏۱، ص ۹۰.
۲. حفص بن غياث مى‏گويد: از امام صادق پرسيدم: قرآن چگونه مى‏فرماید: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ» در حالى كه در طول بيست سال از اول تا آخر آن نازل شده است؟
امام فرمود: نزل القرآن جملة واحدة إلى البيت المعمور ثم نزل في طول عشرين سنة؛ قرآن يك مرتبه به بيت المعمور نازل شده، سپس نزولش در طول بيست سال بوده است.(ر.ک: كليني، محمد بن يعقوب، كافي، تهران، دار الكتب الإسلامية‌، ۱۴۰۷ ه‍ ق‌، ج‏۲، ص ۶۲۸).
۳. علامه طباطبائي، الميزان في تفسير القرآن، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ۱۴۱۷ق، ج‏۲، ص ۱۵.
۴. آيت الله معرفت، التمهيد في علوم القرآن، قم، مؤسسة النشر الاسلامى‏، ۱۴۱۵ق، ج‏۱، ص ۱۰۸.
۵. جوان آراسته،حسین، درسنامه علوم قرآنى، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۰ش، ص ۸۲.