چرا اسلام برده داری را مجاز دانسته است؟

نکته بسیار اساسی که باید بدان توجه کنیم، این است که عموما ما تصویری از برده داری در ذهن داریم که مطابق آن درباره برده داری قضاوت می کنیم. عده ای ظالم و تجاوزکار، با سوء استفاده از قدرت، انسان های بی گناهی را به بند کشیده و هر گونه بد رفتاری با آنها را روا داشته و از تمامی حقوق خود محروم می کنند. اگر منظور از برده داری مجاز شمرده شده در اسلام این است، همان ابتدای سخن باید بگوییم هرگز در اسلام چنین چیزی پذیرفته نشده و نمی شود.

تمام رسالت انبیاء الهی بر پا داشتن عدل و قسط و مقابله با این گونه ستم هاست:

لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ  (۲۵ حدید) به راستی که پیامبران خود را با دلایل روشن فرستادیم, وبا آنها کتاب (آسمانی) ومیزان (عدالت) نازل کردیم. تا مردم به عدالت قیام کنند.

پس جا دارد، تصور اولیه خود را کنار گذاشته و با نظری دقیق بنگریم منظور اسلام از جواز برده داری چیست؟

اسلام بر خلاف بعضی از مکاتب همه انسان ها را از اصل واحدی می داند:

يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى‏ وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ (۱۳ حجرات) اى مردم! ما شما را از يك مرد و زن آفريديم و شما را تيره ‏ها و قبيله ‏ها قرار داديم تا يكديگر را بشناسيد (اينها ملاك امتياز نيست،) گرامی‏ترين شما نزد خداوند با تقواترين شماست خداوند دانا و آگاه است!

حال آنکه بعضی مکاتب مدعی پست تر بودن بعضی از نژادها بوده و معتقد بوده اند که آنها برای نوکری دیگر انسان ها آفریده شده اند.  همچنین اسلام با هر گونه خوی استکباری و استعماری مخالفت کرده و نه تنها به پیروان خود اجازه استکبار نمی دهد، با نهی از ظلم پذیری، مانع کامیابی مستکبران نیز می شود.

اما باید توجه کرد که انسان ها به طور طبیعی و اولیه از حقوقی مساوی برخوردار هستند. ولی رفتار و عملکردشان می تواند در این حقوق اثرگذار باشد و آن را تغییر دهد. مثلا همه انسان ها، حق آزادی دارند، اما کسی که جرمی مرتکب شده و مرتکب دزدی شده، با دستان خود، این حق را سلب نموده و نمی تواند نسبت به زندانی شدن  اعتراض کند.

ماجرای برده گیری مجاز در اسلام نیز از همین سنخ است. عده ای سلاح در دست گرفته و علیه مال و جان مسلمانان اقدام کرده اند. که بنابر منطق و عقل، مقابله با آنها لازم است و کشتن آنها نیز مجاز می شود. با این حال اسلام با رافت و رحمت، اجازه کشتن بی حساب دشمن در جنگ را نداده است. و تنها به قدری که ضروری است، و سبب فروکش کردن شعله جنگ می شود، می توان کفار حربی را کشت. اما پس از تضعیف دشمن، باقی اسیر می شوند:

فَإِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّى إِذَا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثَاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَإِمَّا فِدَاءً حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا (۴ محمد) و هنگامى كه با كافران (جنايت‏ پیشه) در ميدان جنگ رو به رو شديد گردنهايشان را بزنيد،  تا به اندازه كافى دشمن را در هم بكوبيد در اين هنگام اسيران را محكم ببنديد سپس يا بر آنان منّت گذاريد (و آزادشان كنيد) يا در برابر آزادى از آنان فديه [غرامت‏] بگيريد (و اين وضع بايد هم چنان ادامه يابد) تا جنگ بار سنگين خود را بر زمين نهد.

بنابراین:

اولا اسلام با ظلم کسی را اسیر نمی کند. بلکه افرادی که با رفتارشان مستحق مجازات شده اند، آزادی شان سلب می شود.

ثانیا اسلام نوع رفتار با برده ها را بسیار تغییر داد. و برای آن یک نوع زندگی عادی را ایجاد کرد. از حق خوراک و پوشاک در حد مالک خود، تا حق ازدواج و معامله و حضور در جامعه (در حالی که حتی در حال حاضر نیز اسرای جنگی را به دور از جامعه و در مکان هایی شبه زندان نگاه می دارند.)

ثالثا اسلام علاوه بر تشویق به آزادی بردگان، کفار برخی گناهان را آزاد کردن برده قرار داده و حتی این قانون را قرار داده که یک برده بتواند با مالک خود قراردادی تنظیم کند و طبق آن خود را آزاد کند.

از همین رو، به طور معمول دوران بردگی، یک دوره جدید از زندگی برای فاصله گرفتن از خلق و خوی مسلمان ستیزی است و شخص بعد از آنکه سر جنگ با مسلمانان داشته، با زندگی در کنار آنها، دیدگاهایش تغییر می کند و سپس آزاد می شود.

جالب است توجه کنیم تا صد سال قبل برده داری به شکل رسمی انجام می شده و هنوز نیز در اشکال مختلفی وجود دارد. بنابراین بهتر است به جای آنکه ذهن مان اسیر الفاظ شود، به حقایق بنگریم و توجه کنیم که اسلام بهترین شیوه را برای محدود سازی بردگی، و تامین حقوق بردگان ایجاد کرده است. و باید دریافت اصل و اساس این مسائل، خوی استکباری در بعضی از انسان هاست؛ و اگر آن به صورت ریشه ای از بین نرود، تنها ظواهر امر تغییر می کند. و عده ای در قالب های جدید از استعمار و ... به طراحی نظام نوین بردگی می پردازند.