اینکه خداوند هرکس را بخواهد هدایت میکند و هرکس را بخواهد گمراه یعنی چی!؟

آیات قران کریم یک مجموعه است که در طول دو دهه بر پیامبر اکرم(ص) به تدریج نازل شد. این آیات در موقعیت های مختلف نازل شده است بنابراین، باید در کنار هم نگاه شود نه به تنهایی. آیات زیادی در قآن کریم به اختیار داشتن انسان و مسئولیت او در برابر اعمال و رفتارش به صورت مستقیم یا غیر مستقیم اشاره دارد. برخی از این آیات عبارتند از:
۱. آیات ناظر به پاداش و عقاب: قرآن کریم در آیاتی تاکید می‌کند که پاداش و عذاب اخروی به اعمال انسان نظر دارد: «اَمَّا الَّذینَ ءامَنوا وعَمِلوا الصّالحات فَلَهُم جَنّـتُ المَاوی نُزُلاً بِما کانوا یَعمَلون»(۱) حال اگر انسان در این اعمال مختار نباشد، تشویق و توبیخ یا پاداش و عذاب بی معنا و بی‌دلیل است.
۲. ارسال پیامبران و انزال کتاب‌های آسمانی: قرآن کریم ارسال پیامبران و نازل ساختن کتاب‌های آسمانی را به این سبب می‌داند که انسان‌ها عذری نداشته باشند و نگویند اگر رسولی به سوی آن‌ها می‌آمد، ایمان می‌آوردند و به گناه و خواری عذاب گرفتار نمی‌شدند.: «ولَو اَنّا اَهلَکنـهُم بِعَذابٍ مِن قَبلِهِ لَقالوا رَبَّنا لَولا اَرسَلتَ اِلَینا رَسولاً فَنَتَّبِعَ ءایـتِکَ مِن قَبلِ اَن نَذِلَّ ونَخزی»(۲ )
۳. آیاتی که انسان را مسئول کارهای خودش میداند و بعثت پیامبران را مانع بهانه تراشی گناهکاران می‌شمارد: «مَنِ اهتَدی فَاِنَّما یَهتَدی لِنَفسِهِ ومَن ضَلَّ فَاِنَّما یَضِلُّ عَلَیها ولا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزرَ اُخری وما کُنّا مُعَذِّبینَ حَتّی نَبعَثَ رَسولا»(۳)

نکته دیگر اینکه، تفسیری که از آیات به ظاهر موید جبر ارائه میشود، نادرست است. در ایه شریفه ۵۶ سوره قصص به یک مسئله مسلم اشاره شده است که بر اساس نقص ذاتی انسان، اگر خداوند اسباب هدایت را فراهم نکند، هیچ کسی نمیتواند هدایت شود. هدایت تنهااز جانب خداوند است، اما ضلالت کار مشترکی از وسوسه های شیطانی و اختیار خود انسان است. (۴) اما نکته مهم اینجاست که خداوند فقط زمینه هدایت را ایجاد میکند نه اینکه او را مجبور به ایمان آوردن کند.

پی نوشت ها :
۱.سجده۳۲، آیه۱۹.
۲.طه ، آیه۱۳۴.
۳.اسراء، آیه۱۵.
۴.ر.ک: تفسیر المیزان، ج۷، ص۲۶۶.