قرآن و زوجیت موجودات

پرسش:

قرآن همه موجودات را دارای زوج می داند، پس موجودات تک جنسی چگونه می توانند وجود داشته باشند؟

پاسخ:

قرآن می فرماید: «وَ مِنْ كُلِّ شَیْ‏ءٍ خَلَقْنا زَوْجَیْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ»[ذاریات/۴۹] و مطابق این آیه، هر چیزی زوجی دارد. اما معنای زوج، منحصر به جنسیت و دارا بودن نر و ماده نیست. چون این معنا، تنها یکی از مصادیق زوجیت است و زوجیت مصادیق دیگری نیز دارد. در مفردات راغب، زوج را این گونه معنا می کند: یعنی: به هر یک از دو قرین از مذكّر و مؤنّث در حیواناتی که جفت دارند، زوج گفته می شود؛ همچنین به هر دو قرین در غیر حیوانات نیز زوج اطلاق می شود: مثل یك جفت كفش؛ و به هر چیزی که مانند یا ضدی داشته باشد.[۱]

و این گونه نیست که این معنا، بعد از کشف تک جنسی بودن بعضی از موجودات بیان شده باشد. راغب که معنا را از او نقل کرده ایم، متعلق به قرن ششم می باشد. و بسیاری از مفسرین گذشته نیز، زوج را به معنای داشتن صنف و امثال آن گرفته اند که به چند نمونه اشاره می کنیم:

«زَوْجَیْنِ [یعنی] دو صنف كه هر یكى زوج دیگریست از حیثیت شكل مانند مرد و زن و یا به جهت تعاقب [پشت سر هم قرار گرفتن] چون لیل و نهار و شمس و قمر و ربیع و خریف و شتا و صیف و یا به جهت مخالفت ذاتى چون نور و ظلمت و رطب و یابس [خشک] و سهل [دشت] و جبل [کوه] و بر این قیاس سما و ارض و بر و بحر و جن و انس و غیر آن و یا بطریق مخالفت صفاتى چون حلم و قهر و سقم و صحت و غنا و فقر و ضحك و بكا و موت و حیات مراد آنست كه آنچه آفریده‏ایم به طریق زوجیة آفریده ‏ایم»[۲]


مراد دو نوع و دو صنف‏ اند چون: آسمان و زمین، و برّ و بحر، و سهل و جبل، و تابستان و زمستان، و خریف و بهار، و شب و روز، و جنّ و انس، و نر و ماده.[۳]

و... .

بنابراین معنای آیه کریمه اینست که: موجودات عالم دارای اصناف و انواع مختلفی هستند و نر و ماده بودن یکی از مصادیق آیه کریمه است. تنها چیزی که در عالم صنف و نوع و مشابه و مماثل ندارد، خدای تعالاست که از هر نظر یگانه و واحد است.

البته اگر بر معنای نر و ماده اصرار شود نیز می توان نظر تفسیر نمونه را بیان کرد: « "زوجیت" در اینگونه آیات مى‏ تواند اشاره به معنى دقیقترى باشد، زیرا واژه "زوج" را معمولا به دو جنس "نر" و "ماده" مى ‏گویند، خواه در عالم حیوانات باشد یا گیاهان، و هر گاه آن را كمى توسعه دهیم، تمام نیروهاى "مثبت" و "منفى" را شامل مى‏ شود، و با توجه به اینكه قرآن در آیه فوق مى‏ گوید: "مِنْ كُلِّ شَیْ‏ءٍ" (از همه موجودات) نه فقط موجودات زنده، مى ‏تواند اشاره به این حقیقت باشد كه تمام اشیاء جهان از ذرات مثبت و منفى ساخته شده، و امروز از نظر علمى مسلم است كه "اتمها" از اجزاء مختلفى تشكیل یافته ‏اند، از جمله اجزایى كه داراى بار الكتریسته منفى هستند، و "الكترون" نامیده مى‏شوند، و اجزایى كه داراى بار الكتریسته" مثبت" هستند و پروتون نام دارند. بنا بر این الزامى نیست كه "شى‏ء" را حتما به معنى حیوان یا گیاه تفسیر كنیم، و یا زوج را به معنى "صنف" بدانیم.[۴]

[۱]. المفردات فی غریب القرآن، ص: ۳۸۴.
[۲]. خلاصة المنهج، ج‏۶، ص ۲۸، ملا فتح الله کاشانی قرن ۱۰.
[۳]. روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، ج‏۱۸، ص ۱۱۴، ابوالفتوح رازی، متعلق به قرن ۶.
[۴]. تفسیر نمونه، ج‏۲۲، ص: ۳۷۶.