آیا در روز قیامت غیر از انسان، موجودات دیگری نیز حضور دارند؟
دایره موجوداتی که در روز قیامت حضور دارند، بسیار گسترده تر از انسان است.
الف) جنیان در این روز حضور دارند و بعضی از آنها به جهنم محکوم می شوند:
«وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ جَمیعاً یا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَكْثَرْتُمْ مِنَ الْإِنْسِ؛[انعام/۱۲۸] و روزى كه همگان را گرد آورد و گوید: اى گروه جنیان، شما بسیارى از آدمیان را پیرو خویش ساختید.»
«یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَ لَمْ یَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْكُمْ آیاتی وَ یُنْذِرُونَكُمْ لِقاءَ یَوْمِكُم؛[انعام/۱۳۰] اى گروه جنیان و آدمیان، آیا بر شما پیامبرانى از خودتان فرستاده نشده تا آیات مرا برایتان بخوانند و شما را از دیدار چنین روزى بترسانند.»
«قالَ ادْخُلُوا فی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فِی النَّارِ؛[اعراف/۳۸] گوید: به میان امتهایى كه پیش از شما بوده اند، از جن و انس، در آتش داخل شوید.»
«وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ كَثیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ؛[اعراف/۱۷۹] براى جهنم بسیارى از جن و انس را بیافریدیم.»
ب) فرشتگان الهی به طور بسیار گسترده ای در روز قیامت حضور دارند:
«لا یَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ وَ تَتَلَقَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ هذا یَوْمُكُمُ الَّذی كُنْتُمْ تُوعَدُونَ؛[انبیاء/۱۰۳] وحشت بزرگ قیامت غمگینشان نكند و فرشتگان به استقبالشان آیند كه این روزى است كه به شما وعده مى دادند.»
«یَوْمَ یَرَوْنَ الْمَلائِكَةَ لا بُشْرى یَوْمَئِذٍ لِلْمُجْرِمینَ وَ یَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً؛[فرقان/۲۲] روزى كه فرشتگان را ببینند آن روز گنهكاران را نویدى نیست و دور باد گویند.»
«وَ تَرَى الْمَلائِكَةَ حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ قیلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ؛[زمر/۷۵] و فرشتگان را (در آن روز حلقه وار) احاطهكنندگان عرش (مقر سلطنتى حق و مركز صدور فرمانهاى او) مى بینى كه همراه ستایش پروردگارشان تسبیح و تقدیس مىكنند، و میان آنها (همه اهل محشر) به حق داورى شود، (و پس از پایان حوادث قیامت) گفته شود: همه ستایش و سپاس از آن خداست كه پروردگار جهانیان است.»
ج) تمام موجوداتی که در زندگی انسان، به گونه ای شاهد اعمال انسان بوده اند و در روز قیامت اقامه شهادت خواهند کرد. این قسم بسیار گسترده است و زمین و شب و روز و ... همه را شامل می شود:
«وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً أُولئِكَ یُعْرَضُونَ عَلى رَبِّهِمْ وَ یَقُولُ الْأَشْهادُ هؤُلاءِ الَّذینَ كَذَبُوا عَلى رَبِّهِمْ أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمینَ؛[هود/۱۸] اینان را به پروردگارشان عرضه خواهند داشت و شاهدان گواهى خواهند داد كه اینانند كه بر پروردگارشان دروغ مى بسته اند. هان، لعنت خدا بر ستمكاران باد.»
هیچ روزى نباشد كه بر فرزند آدم درآید جز اینكه آن روز بدو گوید: اى پسر آدم من روز نوینى هستم و من بر تو گواهم، پس در من حرف خوب بزن، و كار خیر بكن تا در روز قیامت برایت گواهى دهم زیرا پس از این هرگز مرا نخواهى دید.[۱]
[۱]. الكافی ج۲ ص ۵۲۳.
نظرات