آیا شب قدر قبل اسلام هم وجود داشت؟

شب قدر شبی است که قرآن در آن نازل شده است:
«إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی‏ لَیْلَةِ الْقَدْرِ [قدر/۱] ما آن [قرآن‏] را در شب قدر نازل كردیم!»
و این شب از هزار ماه بهتر است:
«لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ[قدر/۳] شب قدر بهتر از هزار ماه است!»

شاید این دو ویژگی، ویژگی هایی باشند که قبل از اسلام وجود نداشته است. چون قطعا قرآن قبل از پیامبر خاتم (ص) نازل نشده بود و شاید به برکت همین نزول قرآن، ارج و شرافت شب قدر، تا بدین حد شده که از هزار ماه بهتر باشد. از همین رو بعضی مطابق حدیثی معتقد هستند که شب قدر مخصوص امت آخر الزمان است.
در تفسیر نمونه می گوید: «صریح روایات متعددى این است كه این از مواهب الهى بر این امت مى ‏باشد، چنان كه در حدیثى از پیغمبر اكرم ص آمده است كه فرمود: ان اللَّه وهب لامتى لیلة القدر لم یعطها من كان قبلهم‏: خداوند به امت من شب قدر را بخشیده و احدى از امتهاى پیشین از این موهبت برخوردار نبودند.[۱]»[۲]
لازم به ذکر است که بعد از پیامبر (ص) و نزول قرآن نیز شب قدر، هر ساله تکرار می شود. در تفسیر نمونه می گوید: »تعبیر به فعل مضارع (تنزل) كه دلالت بر استمرار دارد، و همچنین تعبیر به جمله اسمیه"سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ" كه نشانه دوام است نیز گواه بر این معنى است. بعلاوه روایات بسیارى كه شاید در حد تواتر باشد نیز این معنى را تایید مى ‏كند.»[۳]

اما شب قدر خصائص دیگری دارد که منحصر به امت آخر الزمان نیست. بلکه برای هر دوره ای لازم است. مثل مقدر شدن سرنوشت بندگان، یا نزول فرشتگان بر حجت الهی، از این رو در احادیث به این نکته اشاره شده است که شب قدر از ابتدای خلقت وجود داشته است:

امام جواد علیه السلام می فرماید: خداى- جل ذكره- شب قدر را در ابتداى خلقت دنیا آفرید و در آن شب نخستین پیغمبر و نخستین وصیى كه باید باشد (آدم و شیث را) آفرید [وجود آنها را مقدر ساخت‏] و حكم فرمود كه در هر سالى شبى باشد كه در آن شب تفسیر و بیان امور تا چنان شبى در سال آینده فرود آید، هر كه آن شب را انكار كند، علم خداى عز و جل را رد كرده، زیرا پیغمبران و رسولان و محدثان جز بوسیله حجتى كه درآن شب به آنها میرسد با حجتى كه جبرئیل علیه السلام (در غیر آن شب) براى آنها مى ‏آورد، قائم نشوند و به پا نایستند (زیرا برنامه رهبرى خلق و علم بدون اختلاف را در آن شب بدست مى ‏آورند)
راوى گوید: عرض كردم: جبرئیل یا ملائكه دیگر نزد محدثان هم مى‏ آیند؟ فرمود: اما نسبت به پیغمبران و رسولان صلّى اللَّه علیهم كه شكى نیست و نسبت به غیر ایشان، ناچار باید از نخستین روز آفرینش زمین، تا پایان جهان حجتى براى اهل زمین بوده باشد كه خداى تعالى تفسیر امور را درآن شب بر محبوبترین بندگانش نازل فرماید. به خدا سوگند كه جبرئیل و ملائكه در شب قدر آن امر را براى آدم آوردند و به خدا سوگند كه آدم نمرد، جز اینكه براى او وصیى بود و براى همه پیغمبران پس از آدم امر خدا در شب قدر مى‏آمد، و براى وصى پس از او هم مقرر شد. بخدا سوگند كه هر پیغمبرى از آدم تا محمد صلّى اللَّه علیه و آله در آن شب مأمور میگشت كه بفلان كس وصیت كند (شخصى را وصى خود كند.)[۴]

[۱]. در المنثور" جلد ۶ صفحه ۳۷۱.
[۲]. تفسیر نمونه، ج‏۲۷، ص: ۱۹۰.
[۳]. تفسیر نمونه، ج‏۲۷، ص: ۱۹۰.
[۴]. الكافی، ج‏۱، ص: ۲۵۰.