آیا به نظر علامه طباطبایی، کوروش همان ذوالقرنین است؟

با عرض سلام
همان گونه که عرض کرده ایم: گر از نظر تاریخی اثبات شود که کوروش یکی از صفات ذکر شده در بالا (مثل دین داری و توحید و رافت و ....) را نداشته، قطعا مصداق ذوالقرنین نخواهد بود.

پاسخ :
با سلام و تشکر .
در اینکه ذو القرنین که در قرآن مجید آمده، از نظر تاریخى چه کسى بوده ، بر کدام یک از مردان معروف تاریخ منطبق مى‏شود؟ در میان علما گفتگو بسیار است، نظریات مختلفى در این زمینه ابراز شده که مهم ترین آن ها به شرح زیر است.
اول: بعضى معتقدند او کسى جز" اسکندر مقدونى" نیست. بعضى او را به نام اسکندر ذو القرنین مى‏خوانند، معتقدند که او بعد از مرگ پدرش بر کشورهاى روم و مغرب و مصر تسلط یافت، شهر اسکندریه را بنا نمود، سپس شام و بیت المقدس را در زیر سیطره خود گرفت، از آن جا به ارمنستان رفت، عراق و ایران را فتح کرد، سپس قصد" هند" و" چین" نمود و از آن جا به خراسان بازگشت . شهرهاى فراوانى بنا نهاد، به عراق آمد و بعد از آن در شهر" زور" بیمار شد و از دنیا رفت، ، جسد او را به اسکندریه بردند و در آن جا دفن نمودند (۱)
دوم: ذو القرنین یکى از پادشاهان" یمن" بوده (پادشاهان یمن به نام" تبع" خوانده مى‏شدند که جمع آن" تبابعه" است.)(۲)
طبق این نظریه ، سدى را که ذو القرنین ساخته، همان سد معروف" مارب" در یمن است.
سوم: بعضی از مورخان بر این باورند که ذوالقرنین یکی از پادشاهان چین به نام "شین هوانک تی" بود که دیوار چین را بنا نهاده، تا جلو هجوم مغول را بگیرد. طول این دیوار سه هزار کیلومتر و عرض آن نه متر و ارتفاعش پانزده متر است که همه با سنگ چیده شده، در سال ۲۶۴ قبل از میلاد شروع و پس از ده و یا بیست سال خاتمه یافته است.(۳)
نظریه دیگر همان است که دانشمند معروف اسلامى" ابو الکلام آزاد" وزیر فرهنگ کشور ، در کتاب محققانه‏اى که در این زمینه نگاشته ، مطرح کرده و نظر داده که ذو القرنین همان" کورش کبیر" پادشاه هخامنشى است.(۴)
نظریه اول و دوم و سوم قابل قبول نیستند. زیرا با مشخصاتی که قرآن از ذوالقرنین و کارهای او داده مطابقت ندارند.
اسکندر مقدونى فردی کافر و ظالم و خونریز بوده است، به علاوه سد معروفى نساخته که با سد توصیف شده در قرآن مطابقت داشته باشد.
اما" سد مارب" که توسط پادشاه حمیری یمن ساخته شده ، با هیچ یک از صفاتى که قرآن براى سد ذو القرنین ذکر کرده است، تطبیق نمى‏کند، زیرا سد ذو القرنین طبق گفته قرآن از آهن و مس ساخته شده بود، براى جلوگیرى از هجوم اقوام وحشى بوده، در حالى که سد مارب از مصالح معمولى، و به منظور جمع‏آورى آب و جلوگیرى از طغیان سیلاب ها ساخته شده بود، که شرح آن را قرآن در سوره" سبا" بیان کرده است.
پادشاه چین هم اگر موحد و مومن و خدمتگزار خلق بوده ، سدی که ساخته، یعنی دیوار چین با سد ذو القرنین مطابقت ندارد، زیرا سد ذوالقرنین بین دو رشته کوه و در یک تنگه بوده که هر کدام خود به منزله سدی بوده اند . با ساخته شدن آن سد، راه ارتباطی دو طرف و راه هجوم اقوام وحشی بسته شده ، در حالی که دیوار چین بین دو رشته کوه و در یک تنگه نیست و در آن آهن هم به کار نرفته است.
از قرآن مجید به خوبى استفاده مى‏شود که ذو القرنین داراى صفات ممتازى بود:
- خداوند اسباب پیروزی ها را در اختیار او قرار داد.
- او سه لشگرکشى مهم داشت:
نخست به غرب، سپس به شرق و سرانجام به منطقه‏اى که در آن جا یک تنگه کوهستانى وجود داشته، در هر یک از این سفرها با اقوامى برخورد کرد که شرح صفات آن ها در تفسیر آمده است.
- او مرد مؤمن و موحد و مهربانى بود، از طریق عدل و داد منحرف نمى‏شد، به همین جهت مشمول لطف خاص پروردگار بود. او یار نیکوکاران و دشمن ظالمان و ستمگران بود، به مال و ثروت دنیا علاقه‏اى نداشت.او هم به خدا ایمان داشت و هم به روز رستاخیز. او سازنده یکى از مهم ترین و نیرومندترین سدها است، سدى که در آن به جاى آجر و سنگ از آهن و مس استفاده شد ( اگر مصالح دیگر در ساختمان آن نیز به کار رفته باشد ،تحت الشعاع این فلزات بود) و هدف او از ساختن این سد، کمک به گروهى مستضعف در مقابل ظلم و ستم قوم یاجوج و ماجوج بوده است. او کسى بوده که قبل از نزول قرآن نامش در میان جمعى از مردم شهرت داشت. قریش یا یهود از پیغمبر درباره او سؤال کردند، چنان که قرآن مى‏گوید:« یَسْئَلُونَکَ عَنْ ذِی الْقَرْنَیْنِ:" از تو در باره ذو القرنین سؤال مى‏کنند».
از قرآن چیزى که دلالت کند او پیامبر بوده، استفاده نمى‏شود،
در بسیارى از روایات اسلامى که از پیامبر و ائمه اهل بیت نقل شده مى‏خوانیم:" او پیامبر نبود ، بلکه بنده صالحى بود" (۵)
.براى توضیح بیش تر به کتاب" ذو القرنین یا کورش کبیر" و همچنین" فرهنگ قصص قرآن" مراجعه شود.
پی نوشت ها:
۱.کامل ابن اثیر ،ج ۱ ،ص ۲۸۲ - ۲۸۹، بيروت، دار صادر .
۲. المیزان، ج ۱۳ ،ص ۴۱۴.
۳. ترجمه المیزان، ج ۱۳، ص ۵۲۶.
۴. این کتاب به فارسى ترجمه شده و به نام" ذو القرنین یا کورش کبیر" انتشار یافته، بسیارى از مفسران و مورخان معاصر، این نظریه را با لحن موافق در کتاب هاى خود مشروحا آورده‏اند.
۵. تفسیر نور الثقلین ،عبد علی جمعه حویزی ،ج ۳ ،ص ۲۹۴ و ۲۹۵ ، قم ،۱۳۸۳ شمسی ،چاپ دوم ، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی ؛
معارف و معاريف ،ج ۵ ، ص ، ۵۶۰-۵۶۴ ،سيد مصطفي دشتي ،قم ، ۱۳۷۶ ،چاپ دوم .