آیا سرنوشت ما از قبل تعیین شده و ما مثل یک بازیگری هستیم که باید نقش مان را بازی کنیم؟

ضمن عرض سلام
به نظر می رسد شما باید ابتدا نکته اساسی استفاده از مثال ها را مورد توجه قرار دهید، بعد انتظار بهره بردن از یک مثال را داشته باشید. آنچه با طرح مثال تعقیب می شود، استفاده از یک جهت مشابهت بین دو چیز است. تا با استفاده از یک نمونه روشن، یک نمونه مبهم را واضح سازیم.
آنچه در مثال آتشفشان، تعقیب می شده است، عدم تاثیر علم (هر چند آن علم قطعی باشد) بر روی آن است. که این مطلب بسیار روشن است. اما اینکه آتشفشان خود تحت تاثیر عوامل دیگری است، اولا شکی در آن نیست، ثانیا به مطلب ما ارتباطی ندارد.
و در این جهت نیز هیچ فرقی نمیکند که علم شما، یک لحظه قبل باشد، یا صد هزار سال قبل
اگر هم نگاه شما در این مساله این گونه است که علم خدا نباید نقض شود، توجه کنید که علم خدا به مختار بودن ما تعلق گرفته است. پس اگر ما مختار نباشیم، علم خدای متعال نقض خواهد شد.
امیدوارم با مطالعه مجدد مطلب و دقت در آن بتوانید ابهام خود را حل کنید.

سلام
جواب بنده همان است که عرض شده است. و اگر درباره علم الهی بیشتر مطالعه کنید، متوجه می شوید که برای خدای متعال قبل و بعد وجود ندارد تا علم برایش محال باشد.

سلام
اولین چیزی که در اثر اختیار ایجاد می شود، در درون انسان است. که انسان با اختیار اعضا و جوراح خود را حرکت می دهد.

سلام
اشتباه شما این جاست که فکر می کنید علم آینده را تعیین می کند.
اگر اکنون چند نفر بفهمند که فلان آتشفشان تا چند ساعت دیگر فوران می کند، یعنی آنکه آنها آتشفشان را مجبور به فوران کرده اند؟

سلام
مثال آتشفشان صرفا برای این است که نشان دهد، علم واقع را تعیین نمی کند و در مثال ماشین، سخن شما درست است چون ماشین هیچ اختیاری ندارد! برای همین دقیقا همان کاری را می کند که سازنده اش آن را طراحی کرده ولی انسان مختار است. برای همین وقتی گرسنه شد، واکنش های مختلفی دارد. یکی روزه است و دیگری ندارد و به مال حرام دست درازی نمی کند و گرسنگی را تحمل می کند ولی دیگری دزدی می کند. و همین تفاوت ها نشانه خوبی برای اختیار انسان است.
و برای امتحان هم عصمت لازم نیست. بلکه توانایی فعل و ترک کافی است.

سلام
ما کسی را با خدا مقایسه نکرده ایم. و صرفا با مثال نشان داده ایم که علم، واقعیت را تغییر نمی دهد. و آنچه مشخص است اینکه خدای عالم و قادر و ... انسان را مختار آفریده و خود انسان نیز به وضوح این اختیار را در وجودش درک می کند.
علم انسان نیز اصلا در مغز او نیست بلکه علم پدیده ای مجرد است و محل آن روح انسان است و خدای متعال نیز به آن احاطه دارد و با احاطه اش علم دارد.
و اینکه جهان از هیچ به وجود می آید، بله مشخص است که ابتدا هیچ نبوده و بعد خدا مخلوقات را آفریده. اما اینکه کره زمین و منظومه از هیچ به وجود آمده باشد، مطلبی است که ظاهرا شما درست متوجه آن نشده اید. چون همین ها هیچ را طوری معنا می کنند که معلوم می شود، منظورشان هیچ ! نیست.

سلام
ظاهرا شما منظور از اختیار داشتن را درست متوجه نشده اید. اختیار داشتن به این معنا نیست که هیچ عاملی بر روی انسان تاثیر ندارد. بلکه بحث این است که میلاد یک روز وارد دعوا می شود، ولی یک روز وارد نمی شود. یا میلاد یک برادری دارد که در همان خانواده و همان مدرسه و ... رشد کرده، اما اخلاقش با میلاد کلا متفاوت است.
بحث اختیار در میان کشش های مختلف شکل می گیرد.که دهها مساله بر روی انسان اثر می گذارد. هر کدام به سمتی دعوت می کند و انسان بین دعوت به دو سو، یک سو را انتخاب می کند.

پاسخ :
با سلام وتشکر .
به چند نکته دقت نمایید :
۱- در باره کف بنی باید گفت : کف بینی اشکال دارد و مراجعه به کف بین و فال گیر برای کف بینی و فال گیری حرام است.(۱)
کف بینی را از این جهت رد می کنیم که شرعا اشکال دارد . کف بینی از خرافات است و موجب می شود که مراجعه کننده اغفال شود و به جای حل مشکلات خود از راه های واقعی، گرفتار اوهام و خیالات شود . گرچه ممکن است کف بین اتفاقا مطالبی بگوید که با اخلاق یا بیماری مراجعه کننده مطابقت داشته باشد .
۲- درباره عدم ازدواج شما دچار اشتباه هستید زیرا از نظر دین ازدواج یک عمل مستحب مؤکد است و در اسلام به آن بسیار سفارش شده است . همچنین عزوبت و تجرد بسیار مذمت شده است.
از نظر روانشناختی ازدواج موفق برای بهداشت و سلامت روان فرد بسیار ضروری و مفید است .تجرد در بسیاری موارد اثر منفی بر بهداشت و سلامت روان فرد دارد. با توجه به نقش بسيار سازنده ازدواج در زندگى فردى و اجتماعى، در دين مبين اسلام سفارش فراوانى در مورد ازدواج شده كه همگى بر اهميت و آثار ارزنده آن دلالت دارد و ناگفته پيداست كه تعابيرى مثل (النكاح سنتى فمن رغبتى عن سنتى فليس من) ازدواج سنت و آيين من است و هر كه به سنت من پشت كند از من نيست؛ به طور كلى در جهت تشويق و ترغيب به اين امر الهى و سنت نبوى(ص) است و هدف از آن ايجاد انگيزه و يادآورى اهميت و ارزش آن است. اين روايات خطاب به كسانى است كه با وجود داشتن امكانات و زمينه ازدواج به اين سنت پيامبر(ص) اهميتى نمى‏دهند و با اين كار عملاً به سنت و شيوه و روش پيامبر(ص) بى‏اعتنايى كرده و آن را كوچك و كم‏اهميت مى‏ پندارند
نیاز روح به کانون آرامش، با اهمیت تر از نیاز جسمی است. همسر شایسته در پیش آمدهای زندگی، راه وصول به آرامش و سعادت را نزدیک می کند: و من ایته أن خلق لکم من أنفسکم أزوجا لتسکنوا الیها...»، «...وجعل منها زوجها لیسکن الیها»...
برخی مفسران، مقصود از لباس را در آیه ۱۸۷ بقره، آرامش دانسته اند؛ همان گونه که خدا شب را لباس (مایه آرامش ) دانسته:«و جعلنا الیل لباس لکم و انتم لباس لهن» نیز به سکون و آرامشی که با همسر حاصل می شود، اشاره خواهد داشت.
از دیگر آثار ازدواج، مودت و رحمت است:«و جعل بینکم موده و رحمه ...» آن چه در آغاز زندگی مشترک بین زن و شوهر، یگانگی برقرار می کند، و اثر آن در مقام عمل ظاهر می شود، مودت است؛ ولی پس از گذشت زمان و رسیدن دوران ضعف و ناتوانی، رحمت جای مودت را پر می کند. رحمت و مودت به تعبیر قرآن، دو نشانه الهی و ضامن به پا ماندن بنای زندگی و تداوم وحدت است؛ البته رحمت در آغاز زندگی نیز در زندگی نقش دارد. گاهی زحمات و خدمات بلاعوض و ایثارگرانه بدون هیچ گونه چشم داشتی حتی گاهی با برخورد سرد از طرف مقابل، از انسان سرمی زند. در اینجا برای حفظ نظام خانوادگی، مودت رنگ می بازد؛ ولی رحمت جایگزین آن می شود. پس در باره تنفر تان از این پدیده زیبا وزندگی تجدید نمایید با ازدواج بهتر می توانیید به اهداف عالی خود برسید .
۳- بی تردید انسان در سر نوشست خود با اراده واختیار است وهرگز مجبور به کاری نیست او با اراده واختیار خود عمل می کند باید توجه داشت که خداوند از ازل آگاهی دارد که یک کار با علل و شرایط خاص خود در یک زمان و مکان خاصی صورت می گیرد که از جمله علل و شرایط، اختیار و آزادی انسان است، پس خداوند آگاهی دارد که آن کار با اختیار انسان و با شرایط دیگر انجام می شود . این مسئله هیچ ضرری به اختیار و آزادی انسان نمی زند، بلکه تأیید اختیار انسان ها است.
پی نوشت:
۱. آیت الله مکارم ، استفتاآت ،ج۱ ،سوال ۵۶۳ و۵۶۴.

پاسخ :
با سلام وتشکر .
اولا : عدالت در باره آن کودک این بوده که در همان سن به آن سر نوشت دچار شود و در این جا حضرت خضر مجری اراده خداست . از جانب خود کاری نکرده است. حالا آیا ایراد دارد خدایی که می داند فرزندی به اختیار بد خود کافر خواهد شد ، هرگز توبه هم نخواهد کرد ، پدر و مادر خود را هم به کفر دعوت خواهد کرد ، به خاطر ایمان و صالح بودن آن پدر و مادر به آنان رحم آورد ؟فرزندی که بعدها برای آنان موجب زحمت و آزار خواهد بود، بگیرد و فرزند بهتری روزی آنان سازد. آیا خدا حق تصرف در خلقت خود و دستگیری از مومنان را ندارد؟ یا خدا باید خودش یا به وسیله ملائکه اش این کارها را انجام دهد و حق ندارد انسانی را برای انجام این ماموریت ها برگزیند؟
هیچ انسانی حق چنین رفتار کردنی را ندارد، مگر کسی که خدا مستقیم به او چنین مأموریتی داده باشد که آن ها را هم فقط خود خدا می شناسد . آن ها هم کار خود را که مأموریتی خدایی است ،در ملأ عام و جلوی چشم دیگران انجام نمی دهند که دیگران مساله دار شوند و آنان را ظالم بشمرند و در صدد گرفتن و محاکمه و قصاص برآیند.
خداوند فعال ما یشاء است ،گر چه ظالم نیست . همه کارهایش فضل و عدل است . این جریان همه اش فضل است، زیرا طفلی را که هنوز بزرگ نشده و کافر نگشته، قبل از این که بزرگ شود و کافر و ناپاک شود، از دنیا می برد . آن طفل مسلمان زاده که بر فطرت پاک خویش است ،با مردن بهشتی می شود . این فضلی است بر او که به جهت پدرش مشمول فضل شده است . پدر و مادر، داغدار این فرزند می شوند . بر این داغ صبر می کنند و مستحق پاداش می شوند . این فضل دیگری است که در این جریان از خدا ظاهر می گردد . پدر و مادر را به فرزندی مؤمن بهره مند می سازد . این فضل سوم خدا در این زمینه است . حضرت خضر هم عامل اجرای اراده خداست و بر این عمل ثواب می برد.
در ثانی در این گونه امور اسراری نهفته و نگفته فراوان وجود دارد که در کلام جناب خضر به یکی از آنها اشاره شده و نه به همه آنها به گفته حافظ :
حدیث از مطرب ومی گو و راز از دهر کمتر جو
کسی نکشود ونکشاید به حکمت این معما را

سلام
خب فرض کنیم من صد در صد می دانم که شما با انداختن شعله آتش بر روی فرش آن را آتش می زنید! آیا من شما را با دانستن یقینی خود مجبور کرده ام؟
اصلا علم و عمل دو جریان موازی هستند و در یکدیگر نقش آفرینی نمی کنند.
برای توضیحات تکمیلی به این دو لینک مراجعه کنید:
http://www.soalcity.ir/node/2286
http://www.soalcity.ir/node/3230

سلام
تقدیر و سر نوشت حقیقت انکار نا پذیر است ولی در فهم و بر داشت از آن نباید جبر گونه تصور داشت .
قدر و تقدیر نسبت به انسان این طور است که خداوند مقرر و اندازه‏گیری کرده که بشر افعال و کارهای خود را از روی اختیار انجام دهد، نه این که تقدیر، او را به انجام یک طرف مجبور سازد. پس تقدیر به معانی مجبور ساختن نیست. انسان به هر سو که رو آورد، قضا و قدر او است که با دست خود آن را انتخاب می‌‏کند. انسان فقط یک نوع سرنوشت ندارد، بلکه سرنوشت‏های گوناگونی در پیش دارد که ممکن است هر کدام از آنها جانشین دیگری گردد، مثلاً اگر کسی بیمار شود و معالجه کند و نجات یابد، به موجب سرنوشت و قضا و قدر است. نیز اگر معالجه نکند و رنجور و بیمار بماند و یا بمیرد، باز به موجب سرنوشت و قضا و قدر است.
سرانجام انسان هر طرفی را که اختیار کند نوعی سرنوشت اختیاری و قضا و قدر است و تحت قانون علیت عمومی است. بنابراین، عقیده به قضا و قدر انسان را از فعالیت و کوشش بازنمی‌‏دارد.
پس مقدرات الهی یعنی خداوند براساس علل، معلول‌هایی را ایجاد می‌‏کند، مثلاً اگر نمک، آب و غذا را شور می‌‏کند، مقدر الهی است. هیچ وقت نمک، آب را شیرین یا ترش و تلخ نمی‌‏کند. خداوند برای هر معلولی، علتی قرار داده، یعنی مقدر کرده است تا علت ایجاد نشود، مقدر و معلول حادث نشود. در آیات می‌‏خوانیم که هر چیزی محدود به حدی است که از آن حد تجاوز نمی‏کند.
در سوره طلاق آیه ۳ آمده: "قد جعل الله لکل شی‏ء قدراً؛ خدا برای هر چیز مقدار و اندازه‏ای قرار داده" در سوره حجر آیه ۱۲ می‌‏خوانیم: "و ان من شی‏ء الا عندنا خزائنه و ما ننزله الا بقدر معلوم؛ هر چیزی خزائنش نزد ما است و جز به مقدار معین آن را نازل نمی‌‏کنیم".
هم چنین به تقدیر و مشیت الهی است و هرگز خارج از محدوده علل و اسباب عالم که خدا آنها را مقدر کرده نیست. از جمله آنها این است که خداوند مقدر کرده انسان در اعمال خود مختار و آزاد باشد، از این رو برای ما تکلیف و مسئولیت قائل شده استhttp://www.soalcity.ir/node/3976 (۱)

پی‏نوشت‏ها:
۱. تفسیر نمونه، ج ۳، ص ۸۳ و ج ۱۰، ص ۱۳۷.

سلام .
اصولا رابطه علم خداوند با رخدادها و حوادث عالم نمی تواند رابطه ای جبری و بی اختیار باشد ؛ زمان در برابر خداوند چنان که در برابر ما، سه حالت گذشته، حال و آینده دارد ، نیست ؛ بلکه برای خدواند گذشته و حال و آینده یکسان است . خداوند انتظار سر رسیدن آینده را نمی کشد تا ببیند چه می شود یا رخدادهای آن را پیشگویی کند ؛ این گونه دیدگاه ها بیش تر متاثر از الهیات مسیحی است که خدا را موجودی مادی و همانند انسان تصویر می کند ،در حالی که در نگاه دقیق الهیات اسلامی چنین حرف های سطحی بی معناست .
اما در هر حال آگاهی خداوند به حوادث و رخدادهای آینده چه ارتباطی به مجبور بودن ما دارد ؟ اگر قدری تامل کنید، درخواهید یافت که علم و آگاهی خدا از آینده انسان و سایر موجودات عالم هیچ ربطی به اعمال و افعال انسان و موجودات دیگر ندارد.
این که خدا می‏داند در آینده فلان شخص چه خواهد کرد و چه نخواهد کرد، تأثیری در عمل فرد ندارد، مانند پزشکی که به طور قطع می‏داند فلان بیمار در آینده دچار فلان بیماری خواهد شد . یا با توجه به وضع فعلی اش روند بهبودی یا پیشرفت بیماری اش به کجا منتهی می گردد، دانستن این مسایل از طرف پزشک تأثیری در به وجود آمدن یا نیامدن بیماری و روند خاص پیشرفت یا درمان آن ندارد.
یا اگر معلمی از قبل بداند که کدام دانش آموز در امتحان نمره بدی می آورد ، در امتحان او تاثیری خواهد داشت؟ مسلما خیر، زیرا نتایج ضعیف این دانش آموز معلول علت های خاص خود مانند کاهلی و تنبلی است که اطلاع قبلی معلم ربطی به آن ها ندارد؛ به همین شکل علم خداوند به حوادث آینده هم ما را مجبور به حرکت به سمت همان اهداف نمی کند.
یا فرض کنید که دوربین بسیار قوی و مجهزی اختراع شود که تمام کارهای یک ساعت آینده شما را بدون هیچ اشتباهی فیلم برداری کند، آیا فیلم برداری و حتی آگاهی شما از فیلم، تأثیری در انتخاب و اختیار شما ایجاد خواهد کرد؟
خداوند به تمام حوادث و کارهایی که در جهان انجام می شود، آگاهی دارد و از جمله کارها، چیزهایی است که انسان انجام می دهد، اما آگاهی خداوند از اعمال انسانی با قید اختیار است، یعنی خدا می داند که انسان با اختیار خود این کارها را انجام می دهد و این نه تنها موجب جبر نمی شود، بلکه تأیید اختیار است.
نکته دیگر این که :
قضا و قدر مربوط به علم و اراده الهی و جبر و اختیار مربوط به افعال انسان است. یکی از مسائل مهم کلامی و اعتقادی، اختیار و آزادی انسان و ارتباط آن با قضا و قدر الهی است؛ زیرا بر اساس قضا و قدر، تمام حوادث جهان براساس تقدیر الهی و اندازه و علت خاصی که خداوند مقرر کرده و قضا و حتمیت حوادث جهان هستی، تعیین شده که از جمله حوادث جهان، انسان و افعال اختیاری او است.
در حالی که اختیار داشتن انسان یک مسئله وجدانی بوده ، شواهدی و دلایل بسیاری آن را تأیید می‏کند.
رابطه اراده و اختیار انسان با تقدیرات خداوند و علم بی نهایت او به حوادث آینده کاملا تبیین شده، روشن است که با تحلیل و بررسی دقیق آن می توان به باور درست و کاملی در خصوص آن رسید .

با سلام .
در هر صورت حوادث تلخ و شیرین، پیش از آن که نقش خداوند را در آن بررسی کنیم، باید به نقش خدا در آن توجه کنیم،‌ زیرا نقش خداوند فقط این است که از وجود حوادث آگاه است و بر اساس سنت‌هایی که مقرر نموده، شامل حال انسان‌ها می‌شود، در حالی که در بسیاری از این حوادث، نقش بشر انکار ناپذیر است.
ما انسان‌ها معمولاً در ارزیابی پدیده‌ها اعم از تلخ و شیرین دچار خودبینی خاصی هستیم و هر پدیده‌ای را از دریچه سود ظاهری خویش نگاه می‌کنیم، در حالی که باید پدیده را با نظام کلی جهان دید و سپس درباره آن داوری کرد.
متوجه دانستن هر حوادث تلخ به جهان غیب، دور از واقع‌بینی است، زیرا بخشی از نارسایی‌ها و حوادث تلخ، زاییده کوتاهی انسان است و چه بسا می‌تواند بخشی از گرفتاری‌ها را کاهش دهد. او می‌تواند با هوش خدادادی از زیان‌ها بکاهد، بلکه از آنها به سود خود بهره گیرد.
فقر و بدبختی که در برخی از جوامع حاکم است، نتیجه نظام ظالمانه اجتماعی است. گروهی از پرخوری رنج می‌برند و برخی از گرسنگی. اگر در جهان، نظام عادلانه حاکم بود، همه از زندگی آبرومندی برخوردار بودند.
بنابر این قبول داریم در قضا و قدر الهی تمام حوادث تلخ و شیرین ضبط شد. و خداوند از ازل می‌دانسته است که این حوادث، اتفاق می‌افتد، ولی تمام این حوادث با اختیار و اراده انسان انجام می‌پذیرد و قضا و قدر و علم ازلی الهی با اختیار و اراده انسان منافاتی ندارد.

سلام .
شما جبر را با تقدیر مخلوط نموده ایید دقت نمایید :
سهم آدمی از مقدرات الهی اولاً این است که خداوند اراده و اختیار را برای آدمیان مقدر کرده است ؛یعنی خداوند در قضا و قدر عینی خود چنین مقدر کرده که انسان ها با اراده و اختیار خود عمل کنند و هیچ گونه جبری به آنها در نحوة عملکردشان وجود نداشته باشد. از این روی حکیم صدرالمتألهین تصریح کرده:
« آدمی در مختار بودنش مجبور است ؛یعنی برای او از سوی خداوند مقدر شده که با اراده و اختیار عمل کند. پس اختیار انسان اختیاری نیست بلکه انسان در مختار بودنش مجبور است و نمی‌تواند مختار و با اراده نباشد».(۱)
بنابراین اختیار داشتن انسان جزئی از مقدرات الهی است.
دوم: اختیار انسان از تقدیرات الهی این است که هرچه را خداوند در قضا و قدر عینی خود برای آدمی مقرر داشته است، انسان با اراده و اختیار و سایر شرایط و علل و عوامل آنها را انجام می دهد، و در انجام آن امور هیچ گونه جبری بر او نیست.(۲)
اگر تقدیر را سرنوشت بدانیم ، در مورد رابطه سرنوشت و اختیار می توان گفت :
در مورد سرنوشت، دو تفسیر وجود دارد:
تفسیر نخست مى گوید: سرنوشت هر کس از روز نخست، بدون اطلاع و حضور او، از طرف خداوند تعیین شده و بنابراین هر کس با سرنوشت معیّنى از مادر متولد مى شود که قابل دگرگونى نیست. هر انسانى نصیب و قسمتى دارد که ناچار باید به آن برسد. چه بخواهد و چه نخواهد، ‌و کوشش‌ها براى تغییر سرنوشت بیهوده است. بنابراین تفسیر،‌بدیهى است که انسان موجودى مجبور و بى اختیار است.
بررسى منابع اسلامى نشان مى دهد این تفسیر مورد تأیید اسلام نیست و قبول و پذیرش آن، تمام مفاهیم مسلّم اسلامى از قبیل:‌تکلیف، جهاد، سعى و کوشش و استقامت را به هم مى ریزد.
استاد مطهرى مى گوید: «اگر مقصود از سرنوشت و قضا و قدر الهی،‌انکار اسباب و مسببات و از آن جمله قوه و نیرو و اراده و اختیار بشر است، چنین قضا و قدر و سرنوشتى وجود ندارد و نمى تواند وجود داشته باشد».(۳)
اما در تفسیر دوم از سرنوشت، در عین حال که دست تقدیر الهی در زندگی انسان و قضا و قدر الهی را مردود نمی داند، نقش انسان را در تعیین سرنوشت زندگی او می‌پذیرد. در این تفسیر، نقش انسان نه تنها مغایر با سرنوشت نیست، بلکه جزئی از سرنوشت است .
در سرنوشت و تقدیر انسان چنین است که او سرنوشت خود را تعیین نماید. در واقع اختیارداشتن انسان جزئی از تقدیرات الهی است.

پی‌نوشت‌ها:
۱. ر،ک: اسفار اربعه، ج ۶، ص ۳۷۶، نشر دار الاحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
۲. آموزش کلام اسلامی، ج ۱، ص ۳۲۸، نشر طه، قم ۱۳۷۸ش.
۳. مجموعة‌آثار، ج۱، ص ۳۸۴.

اصولا رابطه علم خداوند با رخدادها و حوادث عالم نمی تواند رابطه ای جبری و بی اختیار باشد ؛ زمان در برابر خداوند چنان که در برابر ما، سه حالت گذشته، حال و آینده دارد ، نیست ؛ بلکه برای خدواند گذشته و حال و آینده یکسان است . خداوند انتظار سر رسیدن آینده را نمی کشد تا ببیند چه می شود یا رخدادهای آن را پیشگویی کند ؛ این گونه دیدگاه ها بیش تر متاثر از الهیات مسیحی است که خدا را موجودی مادی و همانند انسان تصویر می کند ،در حالی که در نگاه دقیق الهیات اسلامی چنین حرف های سطحی بی معناست .
اما در هر حال آگاهی خداوند به حوادث و رخدادهای آینده چه ارتباطی به مجبور بودن ما دارد ؟ اگر قدری تامل کنید، درخواهید یافت که علم و آگاهی خدا از آینده انسان و سایر موجودات عالم هیچ ربطی به اعمال و افعال انسان و موجودات دیگر ندارد.
این که خدا می‏داند در آینده فلان شخص چه خواهد کرد و چه نخواهد کرد، تأثیری در عمل فرد ندارد، مانند پزشکی که به طور قطع می‏داند فلان بیمار در آینده دچار فلان بیماری خواهد شد . یا با توجه به وضع فعلی اش روند بهبودی یا پیشرفت بیماری اش به کجا منتهی می گردد، دانستن این مسایل از طرف پزشک تأثیری در به وجود آمدن یا نیامدن بیماری و روند خاص پیشرفت یا درمان آن ندارد.
یا اگر معلمی از قبل بداند که کدام دانش آموز در امتحان نمره بدی می آورد ، در امتحان او تاثیری خواهد داشت؟ مسلما خیر، زیرا نتایج ضعیف این دانش آموز معلول علت های خاص خود مانند کاهلی و تنبلی است که اطلاع قبلی معلم ربطی به آن ها ندارد؛ به همین شکل علم خداوند به حوادث آینده هم ما را مجبور به حرکت به سمت همان اهداف نمی کند.
یا فرض کنید که دوربین بسیار قوی و مجهزی اختراع شود که تمام کارهای یک ساعت آینده شما را بدون هیچ اشتباهی فیلم برداری کند، آیا فیلم برداری و حتی آگاهی شما از فیلم، تأثیری در انتخاب و اختیار شما ایجاد خواهد کرد؟
خداوند به تمام حوادث و کارهایی که در جهان انجام می شود، آگاهی دارد و از جمله کارها، چیزهایی است که انسان انجام می دهد، اما آگاهی خداوند از اعمال انسانی با قید اختیار است، یعنی خدا می داند که انسان با اختیار خود این کارها را انجام می دهد و این نه تنها موجب جبر نمی شود، بلکه تأیید اختیار است.
اما اگر منظور از پیش گویی و علم خدا تقدیرات و اراده او در شکل گیری حوادث بر اساس خواست و میل اوست ، مسئله قدری متفاوت می شود ؛ در این زمینه سوالات متعدد و متفاوتی مطرح می شود مثلا آیا انسان در کارها مجبور است یا اختیار دارد؟ آیا سرنوشت آدمیان از پیش رقم می‏خورد و آنان در کارها مجبورند، یا آزادی و اختیار مطلق دارند و هیچ گونه اجبار و الزامی در کار نیست و همه کارها به انسان واگذار شده و از هر جهت آزاد و رها است؟
از نظر اسلام و فلاسفه اسلامی انسان در تمامی کارهایی که از او سر می زند، مختار و آزاد است . در عین حال تقدیر الهی است که او را به هر سو می کشد، و این دو هم تضاد و منافات ندارند؛ زیرا مختار بودن انسان جزء تقدیرات و قضا و قدر الهی است . پس بر اساس تقدیر باید اختیار داشته باشد.
قدر: یعنی اندازه و اندازه گیری و تعیین حدّ و حدود چیزی. در اصطلاح به این معنا است که خداوند برای هر چیزی اندازه­ای قرار داده و آن را بر اساس اندازه­گیری و محاسبه و سنجش آفریده است.
قضا: یعنی حکم و قطع و حتمیت. در نظام آفرینش، موجودات مادی از چندین راه ممکن است به وجود بیایند، مثلاً اگر به خانه شما از چند کوچه راه باشد، ورود به خانه شما از چند راه ممکن است. حال اگر از میان چندین راه ممکن، علل و اسباب پیدایش یکی از آن‌ها فراهم شد و تنها همان یکی تحقق یافت، این مرحله از تحقق را قضا می نامند.
خداوند برای هر چیزی علت‌ها و اسباب­هایی قرار داده که هستی و مشخصات آن بستگی به آن‌ها دارد. این طور نیست که هر چه در جهان پدید می­آید، بدون رابطه با قبل و بعد و صرفاً اتفاقی و بی­حساب باشد. همان گونه که در بارش برف و باران و... عواملی دخالت دارد و هرگز چنین کاری بی علل و اسباب انجام نمی پذیرد، همچنین کارهای بشر از روی تصادف و اتفاق از او سر نمی زند، بلکه نخست چیزی را تصور می کند، سپس به آن می اندیشد و پس از آن که فایده واقعی یا پنداری آن را پذیرفت، به انجام آن می کوشد. پس انجام هر حادثه­ای در جهان علت و سببی دارد و این نظامی است تخلف ناپذیر و خداوند نیز این چنین مقرّر کرده است.
این مسئله با اصل آزادی و اختیار انسان منافات ندارد؛ زیرا اختیار و آزادی یکی از اسباب و علل جهان است؛ یعنی خداوند خواسته و مقدّر نموده که بشر کارهای خود را به اراده خود انجام دهد، و سرنوشت خویش را رقم زند. این که می­گوییم کارهای انسان هم به اختیار خود او است و هم قضا و قدر الهی دخالت دارد، به همین معنی است که خدا اراده فرموده و مقدّر کرده که بشر سرنوشت خود را تعیین کنند.
بشر مختار و آزاد آفریده شده، یعنی به او عقل و فکر و اراده داده شده است. بشر در کارهای ارادی خود مانند سنگ نیست که او را از بالا به پایین رها کرده باشند و تحت تأثیر عامل جاذبه زمین خواه نا خواه به طرف زمین سقوط کند. نیز مانند گیاه نیست که تنها یک راه محدود در جلوی او هست و همین که در شرایط معین رشد و نمو قرار گرفت، خواه ناخواه مواد غذایی را جذب و راه رشد و نمو را طی می‌کند. هم چنین مانند حیوان نیست که به حکم غریزه کارهایی انجام دهد. بشر همیشه خود را در سر چهار راه­هایی می­بیند و هیچ گونه اجباری که فقط یکی از آن‌ها را انتخاب کند ندارد و سایر راه‌ها بر او بسته نیست. انتخاب یکی از آن‌ها به نظر و فکر و اراده او مربوط است؛ یعنی طرز فکر و انتخاب او است که یک راه خاص را معین می‌کند. (۱)

پی‌نوشت‌ها:
۱. مرتضی مطهری، مجموعه آثار(انسان و سرنوشت) ص ۳۸۵؛ مؤسسه در راه حق، بیست پاسخ، (۸) ص ۱۷.

سلام.
علم خدا به افعال اختیارى انسان موجب جبر نیست، زیرا: علم خدا بر این تعلق گرفته است که هر علتى با ویژگى خاص خود کار کند و یا هر حادثه و رویدادى از سبب ویژه خود سر بزند، مثلاً علت فاقد شعور به طور جبر کار صورت دهد، و فاعل مختار، با کمال اختیار و آزادى انجام وظیفه کند. در این صورت باید قبلاً از واقعیت این علت آگاه شویم، آن گاه درباره مجبور و مختار بودن آن‏ها داورى کنیم. از این جهت مى‏گویم علل بر دو نوعند: ۱- علل طبیعى ناآگاه مانند خورشید و ماه و آتش.
۲ - علل طبیعى آگاه و آزاد مانند انسان.
علم خدا در قسم نخست بر این تعلق گرفته است که این گونه از علل بدون آگاهى و آزادى، مبدأ آثار ویژه خود گردند. آفتاب بدون آگاهى بیفروزد و ماه بدرخشد، در حالى که علم خدا در بخش دوم بر این تعلق گرفته است که با کمال آگاهى و در عین اختیار و آزادى مبدأ یک رشته کارها باشد. این گونه علل به حکم تخلف‏ناپذیرى علم خدا، حتماً یک رشته کارهاى خوب و بد را انجام مى‏دهند. اما با قید آگاهى و با ویژگى آزادى. چنین علم پیشین، نه تنها مایه جبر نیست، بلکه تأکید و تأئید کننده اختیار است و به حکم تخلف ناپذیرى علم خدا باید فعالیت این نوع علل با این دو ویژگى و دو قید علم و اختیار کارى را صورت دهند. اگر به غیر این نحو تحقیق پذیرد، علم خدا تخلف مى‏پذیرد. (۱)بنابراین خداوند در ازل عالم است که انسان با اختیار وآزادى خود کارى را انجام مى‏دهد یا آن را ترک مى‏کند.
پس در این جا هم علم الهى حفظ شده و هم اختیار و آزادى انسان و این دو با هم منافات ندارد، بلکه علم ازلی به صورتی که گفتیم، تأیید کننده اختیار انسان است.
به عبارت دیگر: خداوند در ازل آگاهى دارد که یک کار با علل و شرایط خاص خود در یک زمان و مکان خاصى صورت مى‏گیرد که از جمله آن علل و شرایط، اختیار و آزادى انسان است، پس خداوند آگاهى دارد که آن کار با اختیار انسان و با شرایط دیگر انجام مى‏شود و این مسئله هیچ ضررى به اختیار و آزادى انسان نمى‏زند.
افزون بر این وجدان آدمى مى‏گوید که انسان مختار است. همه ما وجداناً درمى‏یابیم که در کارها مانند ماشین خودکار نیستم، که بدون اختیار و تصمیم و اراده یک سلسله کارها از ما صادر گرد، بلکه کاملاً محسوس است که کارها با اختیار و آزادى خودمان انجام مى‏گیرد، نیز مکلف بودن دلیل آزادى انسان است.
تکلیف که اساس هر مکتب دینى و اخلاقى بر آن استوار است، با جبر نمى‏سازد. اگر مردم در کارها مجبور باشند، دیگر امر و نهى، پاداش و کیفر، بهشت و دوزخ مفهومى نخواهد داشت. صحیح نیست به کسى که نمى‏تواند از کارى خوددارى کنند، بگویند خوددارى کن. این گونه تکلیف از انسان عاقل صادر نمى‏شود، چه رسد به خداوند حکیم. پس مسئله تکلیف بهترین شاهد است که اسلام و سایر مذاهب آسمانى، هیچ کدام آیین جبرى نیستند.
پی­نوشت­ها:
۱.جعفر سبحانى، منشورجاوید، ج ۴، ص ۳۳۸

سلام
در ابتدا باید اشاره شود گرچه انسان بدلیل بهرمندی از توانای نعمت خدا دادی عقل و فکر قدرت
ایجاد صنایع مختلف را دارد . ولی انسان خدا نیست بلکه آفریده و مخلوق اوست پس تعبیر یاد شده در پرسش را اصلاح نمایید .
اما در باره این که چرا قاونان تکوینی الهی این گونه کار می کند ؟
باید گفت سنت الهی بر این است که علل وعوامل عالم هستی به اذن واحت فرمان الهی چنین باشند واین گونه منظم کار کنند .
بالاخره این نکته بین هر سه دیدگاه فلسفی، کلامی و حسی مشترک است. همه آن ها هر موجود ممکن الوجود را نیازمند به علت می‌دانند . معتقد‌ند که هیچ گاه موجودی ممکن الوجود بدون علت به وجود نیامده و نمی آید. برای تکمیل این سه دیدگاه عقلی و تجربی این آموزه متعالی دینی نیز شنیدنی است : «ابا الله ان یجری الاشیاء الا باسبابها فجعل لکل شی سببا؛ (۱) خداوند ابا دارد که اشیا بدون علل و اسباب شان به وجود بیایند و خداوند برای هر چیزی علت و سبب قرار داده»، بنابراین از نظر عقلی، تجربی و دینی هرگز ممکن الوجود بدون علت به وجود نمی‌آید.
پی‌نوشت‌ها:
۱.اصول کافی، ج ۱ ،ص ۱۸۲.

سلام دوست گرامی و تشکر از ارتباطتان با این مرکز

با عرض معذرت، متاسفانه امکان پاسخگویی از این سامانه دیگر مقدور نیست.

برای ارسال پرسش و دریافت پاسخ، از راه های ارتباطی ذیل استفاده بفرمایید. دوستان کارشناس در این بخش ها خدمت شما هستند:

۱) نسخه جدید "اپلیکیشن پاسخگو"

این برنامه را می توانید از این لینک دریافت کنید:
https://cafebazaar.ir/app/ir.pasokhgoo.app

۲) اگر امکان نصب و استفاده از برنامه فوق را ندارید، می توانید با مراجعه به این آدرس اینترنتی و ثبت مشخصات، پرسش خود را از طریق وبسایت مطرح نمایید:
https://user.pasokhgoo.ir