جهانى که ما در آن زندگى مىی کنیم، جهان ماده است، یعنى هر چیزى در شرایط خاص و با علل و اسباب خاص خود به وجود مى آید و تدریجاً کامل مى گردد. اگر شرایط و حدود آن مراعات نشود، موجودى ناقص و بى فایده و گاه زیانبار به دست مى آید.
عدل الهی
خداوند رحمان و رحیم چطور می شود عذاب کننده نیز باشد؟
باید توجه داشت که عدل با رحمت خدا هیچ گونه منافاتی ندارد و جای بحث نیست. زیرا رحـمـت خـدا به معناى رقت قلب و تاثر درونى نیست زیرا رقت و تاثر درونى مستلزم ماده است و خدا مادى نیست. مـعـنـاى رحـمت الهى به معناى بخشش چیزى است که دریافت کننده لایق و مستعد آن است. اگر استعداد او تمام باشد, آنچه براى او مناسب است دوست دارد و آن را طلب مى کند و خداوند آن را به او اعطا مى کند.
چرا هر جا بلایی بر سر بدبخت و بیچاره ها می آید، می گویند امتحان الهی است؟
در جواب اجمالی باید چند نکته را مد نظر قرار داد. اولا همه زندگی و برای همگان امتحان الهی است. ثانیا تنها نکته مورد توجه در امتحان الهی صبر نیست. ثالثا با دیده دیگری نیز می توان به بلا نگریست و آن را مثبت دید.
چرا خدا دنیا را به گونه ای خلق نکرد که جنگ و فقر و بی اخلاقی و ستم و ... در آن نباشد؟
میزان وسعت نگاهها، ما را به جوابهای متفاوتی برای این سوال می رساند!
آن کس که پرخوری می کند و از غذاهای مضر پرهیز نمی کند، اگر نگاهش محدود به همان لحظات خوردن باشد، چیزی جز لذت و خوشی نمی بیند. اما اگر نگاهش را وسیع تر سازد، آن لذت، برایش به صورت ضرر و زیان بزرگ به تصویر در می آید.
اینکه خدا به بعضی از بندگانش رزق نمی دهد ناشی از چیست؟ نمی داند یا نمی تواند یا خسیس است؟
پسر بچه ای، مداد خود را گُم کرده است. مادرش می داند که او مداد را گُم کرده و اتفاقا در خانه چند بسته مداد نیز دارد. و نسبت به فرزند خود از هیچ مهر و محبتی نیز دریغ نمی کند. آیا اگر مادر به فرزند خود بگوید که باید سعی کنی مداد را پیدا کنی، درست عمل نموده یا آنکه هر زمان پسر بچه گفت مداد را گم کرده ام، فورا یک مداد دیگر به او بدهد؟
علت شرها و اختلاف ها در دنیا چیست؟ چرا خدا همه چیز را خوب خلق نکرده؟
شهر سوال ـ آدم عرض كرد: خداوندا، اگر آنها را یك جور خلق مى كردى و به همه آنها یك طبیعت و ذات، و روزى و عمر یكسان مى دادى بهتر نبود؟ چون در آن صورت آنها نسبت به هم تعدى نمى كردند و میان آنها حسد و كینه و بغض پدید نمى آمد. خلاصه هیچ گونه اختلاف با هم نداشتند؟
آیا همیشگی بودن عذاب جهنم در مقابل چند ده سال گناه، غیر عادلانه نیست؟
شهر سوال ـ اما یک نوع از آثار منفی، تکوینی و حقیقی هستند و در آن تناسب با تخلف صورت گرفته معنا ندارد. مثلا کسی یک لحظه دیر ترمز کرده و دچار تصادف شده و برای همیشه فلج می شود. یا کسی یک لحظه بی احتیاطی کرده و چاقو به چشمش خورده و برای همیشه کور می شود. یا کسی یک کبریت روشن کرده و بازار بزرگی را به آتش کشانده و ... در این موارد تناسب عمل با نتیجه معنا ندارد. و تنها سخن منطقی این است که در مواضع حساس تر، احتیاط ها شدید تر باشد.
چگونه ممکن است خدای مهربان، انسان را عذاب کند؟
شهر سوال ـ در واقع همیشه باید متوجه باشیم که اگر از امری ناشناخته تعجب کردیم، به دلیل جهل، مسائل روشن و واضح را انکار نکنیم. و جهل خود را به مسائل روشن سرایت ندهیم. عدم رعایت همین اصل معقول سبب شده که ستیزه گری های بسیاری رخ دهد که ریشه آنها جهالت است و انسان ها به دلیل نفهمیدن بعضی از مسائل، حقایقی را انکار می کنند.
با توجه به هدف یکسان از آفرینش انسان ها، آیا عدالت در یکسانی شرایط همگان نیست؟
شهر سوال ـ ثانیا حق انتخاب بشر، خواه ناخواه شرایط را متفاوت خواهد کرد. انسان هایی که می خواهند از حق انتخاب خود سوء استفاده کنند و مسیر طغیان را برمی گزینند، در زندگی دیگران دخالت می کنند، و تجاوزهایی را انجام می دهند، در نتیجه زندگی دیگران تحت تاثیر آنها قرار خواهد گرفت. و اگر بنا باشد دست این تجاوزکاران به صورت تکوینی بسته باشد، معنایی برای انتخاب باقی نخواهد ماند، و همه مجبور به برگزیدن درستکاری خواهند بود.
اگر خدا عادل است، پس چرا بین بندگان فرق گذاشته و مثلا ائمه بدون کوشش دارای علم هستند؟
شهر سوال ـ در واقع اوضاع اجتماع بشری و اختلاف استعدادهای آنان به این شکل است که خدای متعال با توجه به شناخت آینده و ذاتیات هر شخص، به اندازه توان او، استعدادهایی در نهادش قرار می دهد. که این استعدادها، خود تعیین کننده میزان مسئولیت افراد است. و کسی که به درک واقعیت این دنیا برسد و معاد را زندگی اصلی خود بداند، می فهمد که میزان استعداد اولیه مهم نیست. بلکه میزان تلاشش برای به کار گیری آن مهم است. و اگر خدا به کسی بیش از اندازه توانش، امکانات بدهد، در حق او ظلم کرده است.
