توبه ندامت و پشيماني واقعي از گناهان گذشته است و اين ندامت , ندامت قلبي است , ولي اظهار آن به اين نحوه است : استغفراللّه ربى و أتوب اليه .تكرار اين لفظ همراه با ندامت قلبي بسيار مطلوب است . البته توبه واقعي آن است كه علاوه بر اعتراف به جهل و ندامت و تنفّر قلبي، با عمل نيكو و صالح ، كاستي ها يي را كه دارد ، جبران كند.
توبه از حق الناس
آیا برای توبه از غیبت، استغفار کافی است؟
اگر غیبت شده زنده است و از غیبتی كه درباره او شده خبر ندارد و گمان می رود مراجعه به او برای رضایت دادن موجب عداوت و كینه می شود و فتنه و فساد به بار می آورد، غیبت كننده به وی مراجعه نمی كند. و در عوض برای او بسیار استغفار می كند و مكرر از پیشگاه خداوند درخواست عفوش را می نماید. و هم چنین اگر غیبت شده فرد بی گذشتی بود، چنان چه غیبت كننده به او مراجعه كرد و فرد غیبت شده او را مشمول عفوش قرار نداد اینجا هم غیبت كننده باید برای فردی كه غیبت او را انجام داده است از خداوند طلب عفو و آمرزش كند. این استغفار ها در صفحه حسنات آن دو گروه ثبت می شود، و موجب می گردد كه غیبت شدگان از غیبت كنندگان عفو و اغماض نمایند.
توبه از گناهان کبیره چه شرایطی دارد و چگونه باید انجام شود؟
گناهاني را كه از انسان سر مي زند ، از دو حالت يا دو دسته زيرخارج نيست : يك دسته حق الله است، مثل ترك نماز و روزه، راه جبرانش اين است كه قضاي آن را به جا آوريد. دسته دوم حق الناس است. جبران حق الناس آن است كه رضايت قلبي صاحبان حق را به هر صورتي شد، به دست آوريد. اگر مالي را از مردم تصرّف كرده يا ضايع نموده يا ضربه‌اي بر بدن آنان وارد كرده‌ايد كه ديه يا قصاص دارد، بايد يا رضايت آنان را جلب كنيد و يا مال و ديه را به آنان بدهيد.
چطور می توانیم در مورد حق الناس طلب حلالیت بطلبیم؟
حقوق مالى در اسلام از اهمیت ویژهاى برخوردار است و باید در رعایت این حقوق، بسیار دقت كرد ؛ چه اینكه اگر اندكى از مال دیگران تضییع گردد و وى راضى نشود ؛ به هیچ وجه با توبه و پشیمانى پاك نمى گردد! امام صادق علیه السلام مى فرماید: «اولین قطره خون شهید، كفاره گناهان او است ؛ مگر بدهكارى كه كفاره آن اداى آن است».
