با توجه به آیات و روایات، چه کنیم که بهترین باشیم؟

برای بهترین بودن باید تهذیب نفس و خود سازی کنیم. قرآن راه فلاح و رستگاری را در همین راه می داند«قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّى‏[اعلی/۱۴] به راستى رستگار شد آن كس كه خود را (از پليدى ‏ها) پاك گردانيد.» و «قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّاهَا * وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا [شمس/۹-۱۰] به راستى رستگار شد، آن كس كه نفس خود را تزكيه كرد.* و بى شك محروم و نااميد گشت هر كس كه آن را به پليدى آلود».

‌عالمان علم اخلاق می‌گویند: برای خودسازی ابتدا باید رذائل اخلاقی و اخلاق بد را از خود دور كرد، سپس‌ درخت پاكی نشاند. بدیهی است با وجود صفاتی مانند حسد وكبر و خودپسندی و خودخواهی و شهوت رانی،‌دست‌رسی به صفات پسندیده و انجام اعمال خیر بسیار مشكل خواهد بود.

‌اخلاق بد در وجود انسان به منزله بیماریی است كه مفاسدی به دنبال دارد.

‌نكته دیگری كه در خودسازی لازم است، محاسبه اعمال و كردار خود است. هر كسی كه در این راه قدم‌برمی‌دارد، باید در اعمال و رفتار خود دقت كند و مراقب آن‌ها باشد و اگر دچار گناهی شد، توبه كند. در روایت‌آمده است: «حاسبوا أعمالكم قبل أن تحاسبوا[۱] به اعمالتان رسیدگی كنید، قبل از این كه در روز قیامت به آن‌رسیدگی شود».

‌نكته سوم: عادت دادن نفس بر عادات خوب و پسندیده، گر چه بر نفس انسانی شاید مشكل باشد، ولی‌چاره‌ای از آن نیست. عادات خوب مانند: خواندن نماز در اول وقت و با جماعت، خواندن مناجات و راز و نیاز با‌خدا، قرائت قرآن، خواندن نماز شب، كمك و دلسوزی نسبت به مستضعفان و بینوایات احترام به بزرگان، امر به‌معروف و نهی از منكر.

‌تصمیم و اراده بر ترك عادات زشت و كارهایی كه گناه است، از صفات نیك است. این صفت نتیجه بزرگی و‌شجاعت نفس است. كسی كه بتواند تصمیم بر ترك گناه بگیرد، می‌توان او را مجاهد در راه خدا دانست. تهذیب‌اخلاق جهادی است كه مشكل‌تر از جنگیدن با كفّار است. فرمود: «أشجع الناس من غلب هواه؛[۲] شجاعترین مردم كسی است كه بر هوای نفسش چیره گردد».


[۱]. بحارالانوار، ج ۷، ص ۱۲۶
[۲]. نهج‌الفصاحه، ح ۲۹۹.