خلیفه دوم واسطه ازدواج امام حسین ( علیه السلام )

پرسش:

در پاسخ به مطلبی که مولوی گرگیج مطرح کرده است، درباره مادر امام سجاد (علیه‌السلام) چه پاسخی می‌دهید؟

پاسخ:

در ابتدای این بخش بیان این مطلب لازم است که مولوی گرگیج از علمای اهل سنت در یک سخنرانی عمومی با بیان برخی گزارش‌های تاریخی سعی کرده است تا مشروعیت خلافت عمر بن خطاب را ثابت کند. وی در این سخنرانی مدعی شده است خلافت عمر بن خطاب امری مشروع بوده است شهربانو همسر امام حسین(علیه السلام) و مادر امام زین‌العابدین(علیه السلام) در دوره عمر در جریان فتوحات اسیر شد و بعد از انتقال به مدینه و توسط خلیفه دوم به عقد امام حسین(علیه السلام) درآمد؛ نمی‌توان پذیرفت در عین اینکه امام علی(علیه السلام) خلافت عمر را قبول نداشته است به این گونه امور رضایت داده باشند علاوه بر اینکه بیان عدم رضایت امام علی(علیه السلام) نسبت به خلافت عمر مفسده بزرگ دیگری نیز به همراه خواهد داشت. وی در شرح این مفسده بیان کرده است که اگر کسی بیان کند که امام علی(علیه السلام) خلافت عمر را قبول نداشته است یعنی فتوحات در زمان عمر بن خطاب امری خلاف شرع بوده است و در نتیجه اسارت افرادی مثل شهربانو نیز توسط مسلمانان جایز نبوده است و اینکه درنهایت این امر منجر به بطلان خطبه عقد امام حسین(علیه السلام) و شهربانو که توسط عمر خوانده شده بود خواهد شد که این مسئله با توجه به شأن امام حسین(علیه السلام) و دیگر امامان به هیچ عنوان قابل پذیرش نیست. لذا باید پذیرفت که امام علی(علیه السلام) و فرزندان بزرگوارشان خلافت عمر بن خطاب را مشروع می‌دانستند و آنچه در مورد عدم رضایت این بزرگواران نسبت به خلافت خلیفه دوم بیان می‌گردد سخنانی پوچ و بی‌مبنا است.

نقد و بررسی سخنان گرگیج:
با توجه به اهمیت ادعای این فرد در مورد ازدواج امام حسین(علیه السلام) و شهربانو و تأکیدی که وی بر این موضوع برای اثبات مشروعیت خلافت عمر بن خطاب داشته است؛ جریان ازدواج امام حسین(علیه السلام) با این بانو مورد نقد و بررسی قرار خواهد گرفت.

۱. نقد ادعای گرگیج در مورد غیر صحیح بودن عقد امام حسین(علیه السلام) و شهربانو در صورت عدم پذیرش مشروعیت خلافت عمر بن خطاب

قبل از نقد و بررسی گزارش‌های تاریخی مربوط به ازدواج امام حسین(علیه السلام) با شهربانو بیان این نکته الزامی است که سخنان گرگیج در مورد غیر صحیح بودن عقد امام حسین(علیه السلام) و شهربانو در صورت عدم پذیرش مشروعیت خلافت عمر بن خطاب امری برخلاف تمام مذاهب اسلامی است؛ چرا که هیچ لازم و ملزومی بین این دو مطلب وجود ندارد.

 مطالعه ادوار مختلف تاریخی نشان می‌دهد که زنان زیادی توسط برخی حکومت‌های غیرمسلمان و ظالم به عنوان کنیز گرفتار می‌شدند و توسط دلالان برده و کنیز به بلاد اسلامی انتقال می‌یافتند، اما با این وجود تمام عالمان مذاهب اهل سنت با اینکه حکومت این افراد و جنگ‌های آن‌ها را نامشروع می‌دانستند فتوا به حرمت ازدواج با این کنیزان نداده‌اند و همه آنان ازدواج با این کنیزان را جایز شمرده‌اند، حال چگونه کسی می‌تواند ادعا کند که ازدواج با اسیران جنگی که در فتوحات دوره خلفای نخستین گرفتار شدند برای کسانی که خلافت آن‌ها را مشروع نمی‌دانستند امری حرام و باطل است.

 بر اساس فقه شیعی نیز که جهاد ابتدایی بدون اذن امام معصوم جایز نیست اگر جنگی بدون اذن معصوم(علیه السلام) شکل بگیرد غنائم حاصل از این نوع جهاد از آن خدا، رسول و امام معصوم(علیه السلام) است، لذا تصرف در این غنائم تنها بر امام و کسی که از جانب امام ( علیه السلام ) اجازه گرفته است جایز است.(۲) حال اگر ثابت شود که فتوحات در دوره خلفا بدون اذن امام معصوم(علیه السلام) بوده است تصرف در غنائم تنها بر امام و کسانی که از جانب امام اجازه داشتند جایز بوده است و لذا بر اساس گزارشی که گرگیج در مورد ازدواج امام حسین(علیه اسلام) با شهربانو نقل کرده است این ازدواج بر اساس فقه شیعی نظر به رضایت امام علی(علیه السلام) به آن صحیح بوده است.

اما اگر شهربانو به عنوان یک زن آزاد با امام حسین(علیه اسلام) ازدواج کرده است، مشروع یا عدم مشروع دانستن خلافت عمر بن خطاب هیچ ضرری به این ازدواج - حتی اگر او عاقد بوده باشد، نمی‌زند. بر اساس ادعای گرگیج بین امام حسین(علیه السلام) و شهربانو توسط عمر بن خطاب خطبه عقد خوانده شده است. البته این بیان برخلاف گزارش‌هایی است که حُذَیفَة بن یَمان را عاقد این عقد به امر امام علی(علیه السلام) بیان کرده‌اند.(۳) این سخن بیان کننده این است که شهربانو به عنوان یک زن آزاده و نه کنیز با امام حسین(علیه السلام) ازدواج کرده است چرا که خواندن عقد وقتی معنا پیدا می‌کند که وی آزاد بوده باشد و بر اساس تمام مذاهب اسلامی خطبه عقدی که توسط مسلمان «مؤمن یا فاسق» خوانده می‌شود صحیح است.

 ۲. ازدواج امام حسین(علیه اسلام) با شهربانو

گزارش‌های تاریخی که جریان ازدواج دختر یزدگرد سوم به نام شهربانو با امام حسین(علیه السلام) و مادری امام سجاد(علیه السلام) را بیان کرده‌اند، دچار آشفتگی و تضاد هستند و اختلافات فراوان در روایات درباره نام، نسب و زمان اسارت مادر امام سجاد(علیه اسللام) موجبِ اختلاف دیدگاه مورخین و محققین دراین‌باره شده است.(۴)

نتیجه‌:

بر اساس آنچه بیان گردید اولاً: در صورت پذیرفتن گزارشی که گرگیج در مورد ازدواج امام حسین(علیه السلام ) و شهربانو نقل کرده است، هیچ تلازمی بین این ازدواج و پذیرفتن مشروعیت خلافت عمر بن خطاب وجود ندارد و بر اساس نظر تمام علمای مذاهب اسلامی این ازدواج حتی با عدم پذیرش مشروعیت عمر صحیح بوده است. ثانیاً: اختلاف شدید در روایات مربوط به مادر امام سجاد(علیه السلام) اظهارنظر قطعی درباره ایشان را مشکل می‌سازد، لذا استناد غیر مرجّح گرگیج به یک گزارش از بین چندین روایت برای اثبات مشروعیت خلافت عمر بن خطاب علمی و موجّه نیست.

 معرفی منبع جهت مطالعه بیشتر:
-«سید جعفر شهیدی» کتاب «زندگانی علی بن الحسین(علیه السلام)» نشر فرهنگ اسلامی تهران برای مطالعه در زمینه ازدواج امام حسین(علیه السلام) با شهربانو.
-«حسینی میلانی» کتاب «ازدواج ام‌کلثوم با عمر» نشر حقایق اسلامی قم برای مطالعه در زمینهٔ پاسخ به شبهه ازدواج ام‌کلثوم با عمر.
-«مصطفی محسنی» کتاب «ورود اسلام به ایران و شبهات پیش رو» نشر بوستان کتاب وابسته به دفتر تبلیغات قم در زمینه پاسخ به شبهه حضور حسنین(علیهماالسلام) در فتوحات و دیگر شبهات مربوط به فتوحات دوره خلفا.

پی‌نوشت‌ها:
۱. سخنان این فرد مورد نقد دیگر علمای محترم اهل سنت قرار گرفته است و بر این مطلب تأکید کردند که سخنان ایشان قابل دفاع نیست. https://www.dana.ir/news/171685.html/‎
۲. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی،‌دار الحدیث، قم، ۱۴۲۹ ق، ج۵، ص۴۳- ۴۴،ش ۱.
۳. ثقفی، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال، الغارات أوالإستنفار و الغارات (ط - الحدیثه)، ۲ جلد، انجمن آثار ملی - تهران، چاپ: اول، ۱۳۹۵ ق، ج۲، ص۸۲۵؛ طبری آملی صغیر، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الإمامه (ط - الحدیثه)، ۱ جلد، بعثت - ایران؛ قم، چاپ: اول، ۱۴۱۳ ق، ص۱۹۵.
۴. یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت،‌دار صادر، بی‌تا، ج۲، ص۳۰۳؛ کلینی، همان، ج۲، ص۳۶۹؛ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، تصحیح سید مهدی حسینی لاجوردی، ناشر میرزا محمدرضا مهتدی، ۱۳۷۷ ق، ج۲، ص۱۲۸؛ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ ق، ص۴۹۲؛ مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم،‌دار الهجره، چ دوم، ج۱، ص۳۱۴؛ محمدهادی یوسفی غروی، مقاله «حول السیده شهربانو»، مجله رساله الحسین(ع)، سال اوّل، شماره دوّم، ربیع‌الاول ۱۴۱۲.