تاریخچه ماه های حرام و فلسفه آن چیست؟

ماههای قمری عبارت‌اند از: 

محرم، صفر، ربیع الاول، ربیع الثانی، جمادی الاول، جمادی الثانی، رجب، شعبان، رمضان، شوال، ذیقعده و ذیحجه.

از این دوازده ماه، چهار ماه رجب، ، ذیقعده و ذیحجه، محرم ماه‌های حرام شناخته می‌شوند که هر گونه جنگ و نبرد در آنها حرام شمرده شده است. سه ماه پشت سر هم و یک ماه (رجب) جدا از بقیه است.بنابراين ماه صفر از ماههاي حرام نمي باشد.

قرآن کریم در آیه ۳۶ سوره توبه صراحتا به حرمت ماه‌های حرام حکم داده است.

امّا اينكه حرمت این چهار ماه از چه زمانی آغاز شده است، برخی گفته ‏اند:
حرمت این ماه‏ها از شریعت حضرت ابراهیم(علیه السلام) است.(۱)

از برخی روایات استفاده می‏شود سرآغاز حرمت ماه‏های حرام، آغاز آفرینش آسمان‏ها و زمین است؛ در روایتی از امام باقر(علیه السلام) آمده است:

"به احترام کعبه، خدا حرمت ماه‏های حرام را در کتاب خود، همان روزی که آسمان و زمین را آفرید، وضع کرد که سه ماه آن پشت سر هم و یک ماه آن جداگانه است".(۲)
دراین باره قرآن می‏گوید:
"تعداد ماه‏ها نزد خداوند در کتاب (آفرینش) الهی از آن روز که آسمان و زمین را آفرید، دوازده ماه است که از آن چهار ماه، ماه حرام است".(۳)

کلمات برخی از مفسّران حاکی از این است که اعراب جاهلی حرمت این ماه‏ها را رعایت کرده‏اند، به گونه‏ای که اگر قاتل پدر خود را در این فاصله زمانی مشاهده می‏کردند، به او کاری نداشتند(۴)

در رابطه با فلسفه و حكمت حرام بودن اين چند ماه بايد عرض كنم:

چنانچه روشن است در آيه ۳۶ سوره توبه كه به حرمت برخي از ماهها اشاره شده است،سخنی از حکمت آن نیامده.در روایات نیز اشاره به اصل حکم شده اماپیرامون علت یا حکمت آن به وضوح مطلبی نیامده است. اما از آنجا که طبق نقل برخ ياز روايات حرمت ماه هاى حرام به زمان «حضرت ابراهیم» برمى گردد و در عصر جاهلیت به عنوان یک سنت به قوت خود باقى مانده بود و از سوى اسلام نیز به خاطر حکمت و فوایدى که داشته تأیید شد. می توان حکمتهایی برای این حکم بیان کرد.

از جمله فلسفه ها و فواید آن مى توان به احتمال پایان یافتن جنگ ها به خاطر مجال یافتن جنگجویان براى تفکر و اندیشه، دعوت به صلح و آرامش، امکان انجام مناسک حج، تجارت و بسیارى از امور دیگر، اشاره کرد.

نکته مهم آتش بس در جنگ است که حتى براى چند روز یا یک روز هم داراى اثر و فایده است. در دوران جنگ هاى بیست ساله ویتنام، براى آتش بس یک روزه تلاش مى کردند و این حکم، خود نشانه روح صلح طلبى اسلام است. (۵)

آخرین نکته در این زمینه اینکه منظور از حرام نمودن این چهار ماه، این است که مردم در این ماه ها از جنگیدن دست بکشند و امنیت عمومى در همه جا حکم فرما شود تا به زندگى خود و فراهم آوردن وسایل آسایش و سعادت خویش بپردازند و به عبادات و طاعات مشغول شوند(۶).

شايد بتوان فلسفه ماههاي حرام را اينگونه بيان كرد:

فلسفه وجودی ماه‏های حرام از سوی خدا و به خاطر دست کشیدن از قتل و خون ریزی وجدال است، تا دامنه آرامش و امنیّت فراگیر شود و آدمیان در این مدّت با آسایش خاطر بتوانند در سایه عبادت و بندگی خدا سعادت خویش را تامین نمایند.

انسانی که مدتی نسبتاً طولانی سختی‏ها و گرفتاری‏های جنگ را پشت سر گذاشته، با خاموش شدن صدای چکاچک شمشیرها در ماه‏های حرام فرصت پیدا می‏کند به گذشته خود بیندیشد.

ای بسا ترک جنگ دراین مدت عاملی برای برقراری صلح و آرامش باشد؛ تایید آن در دین اسلام نشانه روح صلح‏ طلبی است. ناگفته نماند که اگر دشمن بخواهد از این قانون اسلامی سوء استفاده کند و حریم ماه‏های حرام را بشکند، اجازه مقابله به مثل داده شده است.

پی نوشت‏ها:

۱. تفسیر المیزان، همان، ص ۲۸۱.

۲. کافی، کلینی، دار صعب، بیروت، ج ۴، ص ۲۴۱ - ۲۴۰.

۳. توبه (۹) آیه ۳۶.

۴. تفسیر مجمع البیان، همان؛ التبیان فی تفسیر القرآن، محمد بن الحسن الطوسی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ج ۵، ص ۲۱۴.


۵. ناصر مکارم شیرازى، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، ج ۷، ص ۴۰۸.

۶.محمد حسین طباطبایی، المیزان، ترجمه موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه قم، ج‏۹، ص: ۳۵۹