سکوت مردم مدینه
پرسش:
با توجه به دلبستگی و فداکاری زیاد مردم مدینه و بنی‌هاشم نسبت به پیامبر صلی‌الله علیه و آله آیا می‌توان پذیرفت تجاوزی به خانه حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها شده است و آن‌ها سکوت کردند و به این عمل رضایت دادند؟
پاسخ:
درست است که هجوم به خانه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها آن‌هم در مدت کوتاهی بعد از رحلت پیامبر خدا صلی‌الله علیه و آله، واقعاً شگفت است؛ ولی صرف شگفتی، دلیل بر عدم وقوع یک ماجرا نیست.
ماجرای هجوم به خانه حضرت زهرا سلام الله علیها و امیر مؤمنان علیهالسلام در منابع متعدّد شیعه و اهل سنت نقل‌شده و اسناد بسیار محکم و غیرقابل‌انکاری دارد. یکی از اسناد، ماجرایی است که خلیفه اول در آخرین لحظات قبل از فوت، از برخی کارها و ازجمله ورود قهری (تجاوز) به خانه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها اظهار پشیمانی کرد. طبق نقل طبری، ابوبکر به عبدالرحمن بن عوف گفت: «ای‌کاش به‌زور وارد خانه فاطمه نمی‌شدم؛ هرچند در آنجا برای جنگ [با من] بست نشسته باشند».(۱) این مطلب به «حدیث پشیمانی» مشهور است و بررسی‌های دقیق تاریخی و حدیثی نشان می‌دهد این نقل تاریخی، صحیح و موردپذیرش و یقین است.(۲) هجوم به خانه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها اسناد حدیثی و تاریخی دیگری هم دارد(۳) که در مجموع، ما را به این نتیجه می‌رساند که این قضیه در تاریخ رخ داده است.
حال ما با یک استبعاد روبه‌رو هستیم که بیشتر جنبه احساسی دارد. آیا با چنین استبعادی می‌توان خطّ بطلان بر اسناد تاریخی کشید؟ هرگز؛ اما آنچه در پاسخ به این استبعاد می‌توان گفت این است که چنین حوادثی در طول تاریخ بارها رخ داده و هجوم به خانه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها نه اولین مورد از این نوع بوده است و نه آخرین مورد. یک نمونه شگفت، تعرّض گروهی از بنی‌اسرائیل به هارون علیهالسلام برادر حضرت موسی علیهالسلام بود. وقتی حضرت موسی برای مناجات باخدا به کوه طور رفت، سامری گوساله‌ای را برای پرستش، به بنی‌اسرائیل عرضه کرد و گروهی پذیرفتند. هارون به آنان اعتراض کرد؛ ولی آنان به هارون هجوم بردند و حتی می‌خواستند او را بکشند! همین باعث شد که هارون سکوت کند و تا رسیدن برادرش موسی، با آنان مدارا کند.(۴) این اتفاقات در حالی رخ داد که پیش از آن، موسی علیهالسلام بارها معجزات الهی را بر بنی‌اسرائیل عرضه کرده بود و آنان را با استفاده از شگفت‌ترین امدادهای غیبی (مانند شکافته شدن دریا، نابودی فرعون، جوشیدن دوازده چشمه از یک سنگ و…) از فرعونیان نجات داده بود. شگفتا! تنها سی روز از غیبت موسی در میان قومش گذشت و هنوز زنده بود که این حوادث رخ داد.
انصار (مردم مدینه) به پیامبر و خانواده او علاقه داشتند و خداوند از زحمات آنان در دفاع از اسلام، تقدیر کرده بود.(۵) ازاین‌رو، هجوم به خانه دختر پیامبر در شهر آنان، آن‌هم در زمانی اندک بعد از رحلت آن حضرت، واقعاً عجیب است؛ ولی حقیقت دارد. برای درک درست فضا، باید به این نکته توجه کرد که اکثر مردم جامعه، تابع جوّ غالب‌اند. ازاین‌رو، اگر اهل ایمان و صاحبان اندیشه بتوانند جوّ جامعه را با خود همراه کنند، توده مردم نیز با آنان همراهی می‌کنند؛ ولی اگر دیگران جوّ را در دست بگیرند، توده مردم نیز در همان مسیر قرار می‌گیرند.
برای درک درست ماجرا، به یک نمونه تاریخی دیگر بنگرید: بعد از رسیدن خبر مرگ معاویه، شیعیان در کوفه به جنب‌وجوش افتاده و جو را به دست گرفتند. نتیجه‌اش ارسال هزاران نامه برای دعوت امام حسین علیهالسلام به کوفه و سپس بیعت انبوه مردم با مسلم بن عقیل بود؛ اما همین‌که عبیدالله به کوفه رسید و با ترفندهای مختلف، بزرگان را با خود همراه کرد و جوّ را به نفع خود تغییر داد، ورق برگشت و مردم از یاری امام حسین علیهالسلام کوتاهی کردند؛ حتی برخی از افرادی که قبلاً او را به کوفه دعوت کرده بودند، در کربلا مقابلش ایستادند!
همین نمونه‌های روشن تاریخی، کافی است تا هجوم به خانه دختر پیامبر آن‌هم اندکی بعد از رحلت ایشان باورپذیر شود. البته مهاجمان، گروهی اندک بودند؛ ولی آنان توانسته بودند در روزهای قبل، جو را به نفع خود تغییر دهند و در نتیجه، توده مردم نیز با آنان همکاری و یا سکوت کردند. ازاین‌رو، کاری از دست هواداران اهل‌بیت برنیامد.
شایان توجه است که در ماجرای کربلا، قضایا به‌صورت تدریجی بود و امکان مداخله وجود داشت؛ ولی در ماجرای مدینه، هجوم به خانه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها به‌صورت ناگهانی رخ داد و مطمئناً بسیاری از مردم، بعد از واقعه از آن مطلع شده‌اند. شاید اصلاً کسی فکرش را نمی‌کرد که چنین جسارتی رخ دهد! بعد هم که فهمیدند، کار از کار گذشته بود و جوّ غالب نیز در دست مهاجمان بود. علاوه بر این چه‌بسا می‌خواستند اقدامی و حمایتی کنند اما با اشاره امیرالمؤمنین علیهالسلام که ناظر به مصلحت اسلام سکوت کرد، آنان نیز سکوت کردند.
نتیجه:
خلاصه اینکه هجوم به خانه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها هرچند عجیب است، ولی یک واقعیت تاریخی است که اسناد بسیار دارد و با استبعاد نمی‌توان آن را انکار کرد. چنین حوادث شگفتی، بارها رخ داده و رمز ماجرا نیز در این است که اکثر مردم، تابع جوّ غالب‌اند. چه‌بسا با آنچه رخ می‌دهد، موافق نباشند؛ ولی در برابر آن سکوت می‌کنند و چه‌بسا از سر اکراه، همکاری هم بکنند!
کلمات کلیدی: هجوم به بیت فاطمه سلام‌الله‌علیها، هجوم به خانه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها، حدیث پشیمانی، جریان سقیفه، انصار و اهل‌بیت.
۱) . طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، ج۳، ص۴۳۰. «…فَوَدَدتُ أنّی لَم أکشِف بیتَ فاطمهَ عَن شیءٍ و إن کانُوا قد غَلَقوه علَی الحرب». نیز ر.ک: طبرانی، المعجم الکبیر، ج۱، ص۶۲،ش ۳۴: «…أمّا الثلاث اللائی وددت أنی لم أفعلهنّ، فوددت انّی لم أکن أکشف بیت فاطمه و ترکته».
۲) . ر.ک: الله‌اکبری، محمد، «حدیث پشیمانی»، مجله علوم حدیث، سال شانزدهم، شماره ۴.
۳) . برای نمونه، ر.ک: اثبات الوصیه، ص۱۴۳. (نقل در: مقتل معصومان علیهم‌السلام، گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم، ج۱، ص۳۳۲).
۴) . این ماجرا درآیات قرآن کریم نیز بازگو شده است. ر.ک: سوره طه، آیه ۸۳ ۹۵؛ سوره اعراف، آیه ۱۴۸ ۱۵۴.
۵) . از جمله در: سوره توبه، آیه ۱۰۰ و سوره انفال، آیه ۷۲ و ۷۴.
نظرات