زمان شهادت حضرت زهرا ( سلام الله علیها )
پرسش:
نظر صحیح درباره وقت شهادت حضرت فاطمه سلام‌الله علیها- صبح، عصر یا شب- چیست؟ آیا در منابع ذکر شده است که چه روزی از ایام هفته بوده است؟
پاسخ:
مطالعه منابع تاریخی بازگوکننده این مطلب است که جزئیات حوادث در اکثر موارد چندان مورد توجه مورخین نبوده است و آنان سعی کردند که بابیان کلیات یا جزئیاتی که از منظر آن‌ها مهم‌تر بوده، وقایع را ثبت و ضبط کنند، لذا در برخی موارد تلاش محققین برای به دست آوردن جزئیات حوادث تاریخی یا به نتیجه نمی‌رسد یا تنها به تک گزاره-هایی دست می‌یابند که نمی‌توان بر اساس آن‌ها به‌صورت قطعی نظر داد. در مورد جزئیات زندگانی حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها در آخرین روزهای عمر مبارک‌شان محققین با همین مسئله روبرو می‌شوند.
مطالعه روزهای آخر عمر مبارک حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها در منابع تاریخی و حدیثی بیان‌کننده این مطلب است که در این روزها حوادث مهمی اتفاق افتاده است که ذکر آن‌ها برای اکثر مورخین بر ذکر برخی جزئیات ترجیح داشته است، لذا مسائلی هم چون نگرانی‌های آخر عمر حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها - مثل چگونگی حمل جنازه ایشان و دستور ساخت تابوت، - چگونگی وصیت حضرت زهرا سلام‌الله علیها، چگونگی از دنیا رفتن حضرت و چگونگی باخبر شدن دیگران، چگونگی تدفین و... در اکثر منابع بازنشر پیدا کرده است؛ اما برخی جزئیات مانند اینکه حضرت در چه ساعتی از روز از دنیا رفته است و اینکه رحلت ایشان در چه روزی از ایام هفته اتفاق افتاده است چندان مورد توجه مورخین نبوده است و تنها بر اساس برخی شواهد می‌توان به‌صورت تقریبی به این سؤالات جواب داد.
با اینکه بر اساس گزارش نقل شده توسط علامه مجلسی در کتاب "بحارالانوار" می‌توان گفت آن حضرت بعد از نماز ظهر و قبل از نماز عصر از دنیا رفتند(۱) اما بر اساس شواهدی که در برخی منابع دیگر وجود دارد می‌توان گفت که آن حضرت در ساعت پایانی روز و یا در ساعت اولیه شب‌دار دنیا را وداع گفت. این شواهد عبارت‌اند از: در برخی گزارش‌ها واژه شب به‌عنوان زمان رحلت حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها بیان شده است(۲) و اینکه بعد از حضور مردم بر درب خانه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها برای تشییع جنازه آن حضرت به مردم گفته شد که به خانه خود برگردید که پیکر مطهر حضرت فردا تشییع خواهد شد.(۳)
اما در مورد اینکه شهادت حضرت در چه روزی از ایام هفته روی داده بود گزارشی در کتاب "دلایل الامامه طبری" نقل شده است که به نقل از امام صادق علیه‌السلام آمده است: «فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها در ماه جمادی الاخر روز سه‌شنبه، سه روز از ماه گذشته در سال یازده هجری از دنیا رفتند».(۴) در برخی منابع اهل سنت نیز روز سه‌شنبه در کنار ذکر ماه رمضان به‌عنوان ماه شهادت حضرت بیان شده است.(۵) این گزارش‌ها به دلیل اختلاف در ماه شهادت حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها تضعیف می‌شوند و نمی‌توان بر اساس آن‌ها این روز را به‌عنوان روز قطعی بیان کرد، بلکه بر اساس این گزارش‌ها می‌توان گفت احتمال شهادت حضرت در روز سه‌شنبه بیشتر است.
نتیجه:
گرچه در مورد اینکه حضرت در چه وقتی از شبانه‌روز و در چه روزی از هفته‌دار دنیا را وداع گفتند، در منابع گزارش دقیق و صریحی وجود ندارد؛ اما بر اساس شواهد می‌توان حدس زد که آن حضرت یا در ساعت پایانی روز و یا در ابتدای شب از دنیا رفتند و یا بر اساس گزارش علامه مجلسی این جریان بعد از نماز ظهر و پیش از نماز عصر اتفاق افتاده است و اینکه این اتفاق ناگوار در روز سه‌شنبه اتفاق افتاده است.
کلمات کلیدی: شهادت حضرت زهرا سلام‌الله علیها، ایام فاطمیه، تشییع‌جنازه حضرت فاطمه سلام‌الله علیها.
ذکر منبع برای مطالعه بیشتر:
کتاب: مأساة الزهراء نوشته مرحوم علامه جعفر مرتضی عاملی که توسط محمدتقی سپهر با نام رنج‌های حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها ترجمه شده است.
کتاب: دانشنامه فاطمی سلام‌الله‌علیها زیر نظر علی‌اکبر رشاد در شش جلد به زندگی، منزلت، آثار و معارف حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها و مباحث فقهی، حقوقی و اجتماعی زن و خانواده پرداخته است.
پانویس:
۱) علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۷۸.
۲) ابن شهرآشوب، المناقب، ج۳، ص۳۵۷؛ گنجی شافعی، محمدبن یوسف، کفایه الطالب، ص۳۷۰.
۳) فتال نیشابوری، روضه الواعظین، ج۱، ص۳۴۸.
۴) طبری، محمد بن جریر بن رستم، دلایل الإمامهص ۷۹.
۵) رک: گنجی شافعی، محمدبن یوسف، کفایه الطالب، ص۳۷۰؛ ابن عبد البر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۹۹.
نظرات