وقتی خداوند لامکان است، او را کجا حس کنیم؟ مثلا در نماز چطور تصور کنیم که مقابل ماست؟ بعضی ها می گویند خدا در قلب شماست، در بیرون جستجو نکنید. اگر این درست است پس چطور در وجود آدمی که در بعد مکانی هست، حضور دارد؟
خداوند متعال کامل مطلق است و از هر گونه نقص و کاستی منزّه و مبرّاست. بنابراین جسم و جسمانی نیست؛ زیرا جسم بودن، مستلزم انقسام پذیری و امکان زوال است و خدا امکان عدم ندارد. همچنین جسمانی بودن مستلزم نیازمندی به جسم است و خداوند بی نیاز مطلق است. بر این اساس، جسم و جسمانی بودن، مستلزم نقص و کمبود است و در وجود خدا راه ندارد.
با توجه به این که خدا جسم و جسمانی نیست، زمان و مکان برای او متصوّر نیست و زمان مند نبودن و مکان مند نبودن از صفات سلبی خداوند است. همچنین خداوند با هیچ موجودی مادی نسبت زمانی و مکانی ندارد. بنابراین با این که خداوند کامل مطلق و موجودی بی نهایت است و در هر زمانی و هر مکانی حاضر است، یا به عبارت دیگر، با همه موجودات زمانی و مکانی همراه است، خود دارای زمان و مکان نیست. بنابراین نمی توان گفت در زمانی پیش از زمان عالم جسمانی موجود بوده، یا همزمان با آنها موجود است؛ بالاتر از عالم جسمانی، یا در کنار آن است؛ یا به بخشی از عالم جسمانی نزدیک تر و از بخشی از آن دورتر است.
بنابراین اگر گفته می شود خداوند همیشه و همه جا هست، بدین معنا نیست که زمان ها و مکان ها ظرف وجود او هستند و وجود او در همه زمان ها و مکان ها پخش شده و مثلاً بخشی از وجود او با بخشی از موجودات جسمانی همراه است و بخش دیگرش با موجودات دیگر؛ بلکه بدین معناست که وجود بسیط و تجزیه ناپذیر و بی امتداد او بر همه عوالم و موجودات احاطه دارد.
همچنین این که گفته می شود خداوند در قلب شما حاضر است، منظور از قلب، قلب مادی و صنوبری نیست. منظور از حضور از خداوند در قلب انسان، علم حضوری انسان نسبت به خداوند است، که اگر انسان به خود توجه کند، وابستگی خود به موجودی مستقل را با علم حضوری می یابد.
اما برای داشتن حضور قلب در نماز، یکی از راهکارهای این امر، توجه به عظمت موجودی است که در مقابل او قرار گرفته ایم و به عبادت او مشغولیم. همچنین توجه به معنای الفاظ نماز در این زمینه مؤثر است.
نظرات