آیا پیامبر در اذان و اقامه اشهد انّ علی ولی الله را ذکر می کرده است؟

اذان  یكی از مسائلی است  كه در میان شیعیان و اهل سنت موارد اختلاف است  و شیعه و سنی هر كدام اذان خاصی دارند. برای پاسخ به این سؤال باید موضوعاتی را بررسی كرد.

نخست اذان از دیدگاه شیعه را توضیح می دهیم: از دیدگاه شیعه، متن اذانی كه در عصر رسول خدا(صلی الله علیه و آله ) برای نماز قرائت می شد به این صورت است: الله اكبر، الله اكبر، الله اكبر، الله اكبر، اشهد ان لا اله الا الله، اشهد ان لا اله الا الله. اشهد ان محمداً رسول الله، اشهد ان محمداً رسول الله. حی علی الصلوه، حی علی الصلوه، حی علی الفلاح، حی علی الفلاح، حی علی خیر العمل، حی علی خیر العمل، الله اكبر، الله اكبر، لا اله الا الله، لا اله الا الله.  نه یك كلمه كم و نه یك كلمه زیاد,[۱].

 بنابراین، از دیدگاه شیعه "اشهد انّ علیّاً ولیّ اللَّه" جزء اذان و اقامه نیست، بلكه به عنوان تبرك گفته می‏شود، چرا كه از دیدگاه شیعه، اذان مانند احكام شرعی دیگر، به رسول خدا(ص ) وحی شده است نه اینكه پیامبر خدا با مسلمانان مشورت كند و قرار بگذارند كه به فلان شكل انجام شود و به خاطر اینكه وحی است، نمی توان كم و زیاد كرد، لذا هیچكدام از فقهای شیعه نگفته اند كه شهادت بر ولایت  جزء اذان است و هیچ كدام گفتن آن را واجب نمی دانند. صاحب جواهر می گوید: ذكر جمله ی «اشهد انّ علیاً  ولی الله» در اذان، اگر به قصد جزئیت نباشد، اشكالی ندارد و به موالات اذان ضرر نمی زند همانطوری كه ذكر جمله «صلی الله علیه و آله » بعد از «اشهد ان محمد رسول الله » به موالات اذان آسیب نمی رساند,[۲].

مساله دوم که باید مد نظر قرار گیرد، سابقه شهادت بر ولایت در بین اذان است. حضرت آیت الله سید اسماعیل مرعشی در كتاب اهمیت اذان واقامه و سومین شهادت، دو حدیث را از كتاب «السلافه فی امر الخلافه» كه اثر محقق و دانشمند بزرگ اهل سنت شیخ عبدالله مراغی مصری است نقل می كند و از این دو حدیث برمی آید كه شهادت سوم از زمان رسول خدا وجود داشته است.

 ۱- سلمان فارسی در عصر پیامبر در اذان و اقامه بعد از گواهی به یكتایی خدا و رسالت پیامبر(ص) به ولایت امیرمؤمنان علی (ع ) نیز شهادت می داد. یكی از اصحاب به محضر رسول خدا(ص) رسید و عرض كرد: ای رسول خدا، امروز موضوعی را شنیدم كه قبلا" نشنیده بودم. پیامبر فرمود: آن موضوع چیست ؟ او عرض كرد: سلمان اذان می گفت. شنیدم او بعد از گواهی به یكتایی خدا و رسالت پیامبر (شهادتین) به ولایت علی (ع) گواهی داد (این ماجرا بعد از حجه الوداع پس از ماجرای غدیر رخ داد). پیامبر فرمو: «سمعتم خیراً: چیز خوبی شنیده اید».

۲- نیز در مورد ابوذر غفاری روایت شده، یكی از اصحاب نزد پیامبر(ص ) آمد و عرض كرد: ای رسول خدا! ابوذر در اذان بعد از شهادت به رسالت پیامبر(ص) به ولایت علی شهادت می دهد و می گوید: «اشهد انّ علیا ولی الله » پیامبر فرمود: «كذلك او نسیتم قولی فی غدیر خم من كنت مولاه فعلی مولاه فمن ینكث فانما ینكث علی نفسه: همین گونه است. مگر سخن مرا در غدیر خم فراموش كرده اید كه گفتم هر كس من رهبر او هستم پس علی (ع) رهبر او است . هر كس پیمان را بشكند قطعا" به خودش آسیب رسانده است».

در هر حال علی (ع) به حكم آیه «انما ولیكم الله والرسول ...»،[۳] از اولیاء الهی بر مسلمین است، شهادت دادن بر ولایت ایشان به حكم آیه، بدون آن كه آن را جزء اذان بدانیم عملی ممدوح است.

با توجه به مطالب گفته شده، باید گفت اولا شهادت به ولایت امام علی(علیه السلام) طبق نظر همه علمای شیعه جزء اذان و اقامه نیست، و طبق برخی نقل ها بعد از ماجرای غدیر خم كه اواخر عمر پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) می باشد، در اثنای اذان گفته می شده است، اما این که سنّت پیامبر(صلی الله علیه و آله) هم بر این بوده یا نه دلیل قطعی ای نیافتیم.

 
[۱]- من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۸۸، چهار مجلدی، چاپ آخوندی، چاپ پنجم، وسائل الشیعه، ج ۴، ص ۶۴۴، ح ۹. روایت دیگری هم همین ۱۸ فصل را آورده اند.
[۲]- جواهر الكلام، ج ۹، ص ۸۶، چاپ بیروت.
[۳]- مائده، آیه ۵۵.