میزان اطاعت از پدر و مادر تا چه مقدار لازم است؟ آیا والدین می توانند فرزندان را به رعایت امور اخلاقی امر کنند؟

امام رضا (علیه‌السلام) می‌فرمایند: نیکی به پدر و مادر واجب است، اگر‌چه مشرک باشند؛ ولی اگر امر به معصیت خداوند کردند، نباید از آنان اطاعت شود.(۱)

اما در غیر این صورت، یعنی در مستحبات، مکروهات و مباحات،‌ اطاعت از آنان لازم است. لذا فقها فرموده‌اند:
اگر پدر و مادر فرزندشان را از روزه مستحبی نهی کنند، احتیاط واجب آن است که روزه نگیرد. هم‌چنین اگر روزه مستحبی فرزند موجب اذیت پدر و مادر بشود، باید ترک شود و اگر روزه گرفت باید افطار کند.(۲)

اگر پدر یا مادر به فرزند خود امر کنند که نماز را به جماعت بخواند، چون اطاعت پدر و مادر واجب است، بنا بر احتیاط واجب باید نماز را به جماعت بخواند و قصد استحباب نماید. (۳)

یا مثلا نماز اول وقت مستحب است؛ اما اگر پدر فرزند را به انجام کاری مستحب یا مباح امر کند، اطاعت آنها بر نماز اول وقت مقدم است. (۴) با این بیان والدین می توانند به امر اخلاقی که مستحب است امر نمایند.

مرحوم شهید در قواعد فرموده:‌ شکی نیست که هر آن چیزی که نسبت به بیگانگان واجب یا حرام است، نسبت به پدر و مادر واجب است و پدر و مادر ویژگی‌هایی نیز دارند که از این قرار است:
اول: مسافرت مباح یا مستحب بدون اذن و رضایت پدر و مادر حرام است؛
دوم: اطاعت پدر و مادر در هرحال واجب است حتی درمورد شبهه؛ زیرا ترک شبهه مستحب و اطاعت آن دو واجب است؛
سوم: اگر پدر و مادر او را صدا زدند و اول وقت نماز است، خواندن نماز را تأخیر اندازد و جواب آن دو را بگوید؛
چهارم: اگر از حضور به جماعت منع کردند، اقرب آن است که لازم نباشد قبول، مگر هرگاه بر والدین شاق باشد، مثل آن‌که در تاریکی شب در وقت عشا یا صبح برود؛
پنجم: در‌صورتی‌که جهاد واجب کفایی باشد نه تعیینی، می‌توانند او را از رفتن به جهاد منع کنند؛
ششم: اگر مشغول نماز نافله باشد و پدر و مادر او را صدا بزنند باید نمازش را قطع نموده و جواب بدهد؛
هفتم: اگر پدر اجازه ندهد، فرزند نمی‌تواند روزه مستحبی بگیرد، همه اینها درحد توان و قدرت است.

پی نوشت ها:
۱.مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۷۱، ص۷۲.
۲. موسوی خمینی، روح الله، توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج‌۱، ص۲۲۹، مسئله ۱۷۴۱.
۳. موسوی خمینی، روح الله، توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج‌۱، ص۱۹۰، مسئله ۱۴۰۶.
۴. عاملی، محمد بن مکی، شهید اول، القواعد و الفوائد، ج‌۲، ص۴۷ ۴۹.