چه راه کارهای عملی برای فرار از ریا وجود دارد؟

ریا عبارت است از نشان دادن و وانمود کردن چیزی از اعمال حسنه یا خصال پسندیده و یا عقاید برحق به مردم، برای منزلت پیدا کردن در قلوب آنها و اشتهار پیدا کردن پیش آنها به خوبی و صحت و امانت و دیانت بدون قصد صحیح الهی. (۱)

بعضی از راه های درمان ریا عبارت اند از:
توجه به خشم و غضب الهی از عمل ریا .
توجه به بی ارزشی پاداش و تشویق مردم .
توجه به خلف وعده ها ، ناسپاسی ها و فراموش کاری ها و ناتوانی های مردم در قدردانی .
توجه به قدرت خداوند در تسخیر دل ها و قلب ها .
توجه به قدرت خداوند در افشای ریاکاری ها .
توجه به این که ریا نابودکننده اجر و پاداش اخروی اعمال انسان است و عادت دادن خود به این که اعمال و کارهای نیک خود را در پنهانی انجام دهد.

نکته مهم این که در بسیاری از موارد واقعاً انجام کاری به صورت آشکار، ریا نیست، بلکه انجام وظیفه است، ولی شیطان وسوسه می کند تا انسان را از فیض شرکت در انجام کارهای خیر و عبادات دسته جمعی باز دارد، باید این موارد را شناخت و برای مبارزه با شیطان شائبه ریا را نادیده گرفت و آنها را آشکارا انجام داد.
البته باید توجه داشت در برخی از موارد اظهار و آشکار کردن عمل نیک نه تنها ریا و مبغوض نیست، بلکه پسندیده است؛ مثل انجام آشکار اعمال نیک و صالح به قصد تشویق دیگران، یا به قصد تبلیغ دین، یا مبارزه با وسوسه های شیطان.

یکی از راهکارهای دفع ریا از جمع و گروه، همین با جمع بودن است، یعنی کار خیر وقتی دسته جمعی شد، و همه انجام دادند، دیگر اشخاص آنچنان فضیلت و برتری ای برای عمل خود، نسبت به دیگران نمی بینند، زیرا اکثرمردم ملتزم به انجام این کار هستند و مخصوص شخص خاصی نیست که انگشت نما شود، در واقع خود را بخشی از گوشه کار می بیند، متوجه می شود که خیّرِ دیگری هم غیر از خودش هست و کار خود را بزرگ نمی بیند، بلکه وقتی کار دسته جمعی شد، ممکن است، حقارت کار خویش را در برابر دیگران ببیند و نه تنها ریا نکند، بلکه به عمل خیرِ دیگران غبطه بخورد و سعی در انجام کار خیر بکند و به آن تشویق شود.

راه دیگر برای درمان ریا در جمع، بیان آفات، درمان و علاج این صفت رذیله در تریبونها و سخرانی ها و بروشور و کتابها است.
در آخر باید گفت، اینکه بخواهیم اکثر مردم را در انجام کارهای دسته جمعی در معرض ریا بدانیم، شاید بتوان گفت این یک نوع بدبینی و سوء برداشت است. زیرا اصل در نگاه اولیه به کارهای خیر مردم، مخصوصا کارهای دسته جمعی که همه آن را انجام می دهند، حسن نیت به همه مسلمین است و نباید فضای جامعه را مورد اتهام قرار داد. مثلا پرده زدن برای هر فرد در هنگام اعتکاف و امثال این اعمال، یک نوع بدبینی و مخالف با کرامت انسانی است، بلکه هر کس در این مقام ریا بکند، خودش آسیب دیده و بی بهره می ماند. در حالیکه می بینیم، ائمه نیز بسیاری از کارهای خیر را در معرض دید دیگران انجام می داند و مخفی نمی کردند، تا همه یاد بگیرند به خاطر ترس از ریا، عمل خیر را ترک نکنند، بلکه نیتشان را اصلاح نمایند.

در واقع همین که شخص، عمل نیکی را که همه انجام می دهد، او نیز عملی کند، روشی است برای درمان ریا، زیرا او خود را در انبوه جمعیت نمازگزاران، یک سیاهی لشگر می بیند، اما اگر عبادتش نفری بود، و در گوشه ای از مسجد به تنهایی نمازی می خواند شاید این بیشتر به ریا نزدیک باشد.
از آنجایی که ریا یک عمل فردی و صفت درونی است و به نیت افراد بستگی دارد، نیت سوء به مردم داشتن و آنها را مورد اتهام قرار دادن، کار پسندیده ای نیست بلکه باید به مردم نگاه مثبت داشت و کارهای مسلمین بر حُسن ظَنّ حمل کرد
اگر هم در بین مردم، ریاکار پیدا شود که به قول شما می شود، این لطمه ای به حُسن ظَنّ ما نسبت به عمل مردم نمی زند و دلیل نمیشود که بعضی از مردم شک داشته باشیم،
بلکه خودِ این طرز فکر، آفت بیشتری برای جامعه دارد که مردم را مورد اتهام قرار دهیم واین گونه به آنها بنگریم (که نکند، ریا کنند.!!!)

چرا که تشخیص ریا سخت و مخفی است از حرکت مورچه سیاهی است در شب ظلمانی برروی تخته سنگی سیاه. (لذا تشخیص آن بسیار سخت است و وارد شدن در هلکه تهمت و اتهام به مردم است، در حالیکه سفارش به حسن نیت به مردم شده ایم)
قال النبي صلى الله عليه و آله: «الريا أخفى من دبيب النملة السوداء في الليلة الظلماء على المسح الأسود.» (۲)

هر که ریا کند، دودش در چشم خودش می رود، تنها کاری که می توان برای درمان ریا در جمع نمود، همان گفتن آفات و امراض شخص ریاکار و محروم شدن از برکات کار خیر است که آنهم باید بدون اتهام به مردم باشد و بدون اینکه به کسی بربخورد.

پی نوشت ها:
۱. امام خمینی(ره)، چهل حدیث، حدیث دوم، ص۳۵، موسسه تنظیم نشر و آثار امام خمینی(ره)، ۱۳۷۶ش.
۲. تفسیر نورالثقلین، ج۵، ص ۶۷۸