آیا انجام اعمال نیک به نیت رسیدن به ثواب و فضلیت و پاداش های بهشتی، از ارزش عمل می کاهد؟

الان یه چیز خیلی درگیرم کرده همش درگیرم اینکه من برای ثوابش نماز اول وقت می خونم پس فایده نداره من فلان تعقیبا بعد نماز می خونم میگن این همه ثواب داره پس برای رضای خدا نیست برای خودمه .یا فلان سوره بخونیم یا فلان دعا بخونیم گناه میریزه مرگ راحت میشه بهشت واجب میشه .یا مثلا صلوات اتفاقا امروز داشتم فضیلتاش می خوندم که چقدر اون دنیا بدردمون میخوره خوب تصمیم گرفتم بیشتر بخونم .حالا چیزی که من درگیر کرده اینا که من میخونم فایده داره اینا که برای رضای خدا توش نیست اینا برای خودمه پس فایده نداره؟

برای عبادت انگیزه های متعددی وجود دارد که برخی از آنها مادی است و هدف، رسیدن به منافع دنیوی می باشد و برخی انگیزه های معنوی و رسیدن به بهره های اخروی.

بنابراین آنچه که در عبادت اهمیت دارد و عبادت را ارزشمند می سازد نیت است. اگر نیت انسان و انگیزه ی اصلی انسان از انجام عبادت رسیدن به منافع دنیوی باشد به گونه ای که برای حفظ مال و جان و یا دور شدن از ضرر عبادت می کند قطعا چنین عبادتی باطل است چون هدف در این عبادت مادیات است به گونه ای که اگر این نفع از امری دیگر جز عبادت برای شخص تامین شود و یا خیالش از دفع ضرر راحت باشد به راحتی عبادت را کنار می گذارد پس چنین عبادتی که هدف در آن دنیا و مادیات باشد باطل است. البته فراموش نشود که خود عبادت فواید مادی برای زندگی انسان دارد اما این بدین معنا نیست که ما باید برای رسیدن به آن فواید مادی صرفا عبادت کنیم بلکه لازم است عبادت ما خالص بوده و برای رضای خداوند باشد.

اما عده ای عبادتشان به خاطر انگیزه های معنویست مثل رسیدن به بهشت و یا دور شدن از عذاب جهنم این نوع عبادات به دلیل وجود این انگیزه، باطل نیست اما در سطح پایینی از جهت مراتب عبادت قرار دارد. ودر واقع افرادی که سطح معرفتی ضعیفی دارند عبادت را با این انگیزه انجام می دهند ولی این نوع عبادت باطل نیست.

امیر مؤمنان علیه السّلام فرمودند: گروهی در عبادت، به انگیزه دستیابی به منافع اخروی و بهشت، خدا را می پرستند که این رقم عبادت، عبادت تجار و بازرگانان است که هدف، سودجوئی است. گروهی دیگر به انگیزه ترس از عذاب و جهنم، خدا را عبادت می کنند؛ این هم عبادت بردگان است. گروهی هم به انگیزه شکر و سپاس از نعمت های فراوان خداوندی، عبادت خود را انجام می دهند و این عبادت آزاد مردان است.(۱)

بر اساس فرمایش علی بن ابی طالب علیه السّلام سه هدف و انگیزه در عبادت خداوند وجود دارد. ۱- رسیدن به بهشت و رضوان الهی. ۲- دوری و اجتناب از جهنم. ۳- سپاس از خداوند.
خداوند در قرآن نیز بارها مومنین را به عبادت دعوت کرده و نتیجه ی آن را رسیدن به بهشت و یا دور شدن از عذاب معرفی نموده است. عبادت دو گروه اول درواقع عبادت عامیانه است اما عبادت احرار عبادتی عاشقانه.

حضرت علی علیه السلام می فرمایند:
«الهی ما عبدتک خوفا من نارک و لاطمعا فی جنتک ولکنی وجدتک اهلا للعبادة فعبدتک »
من به خاطر ترس از عذاب عبادت نکردم، برای امید به ثواب هم عبادت نکردم، بلکه تو را اهل عبادت یافتم و پرستیدم .(۲)
بنابراین اگر براى ما روشن شود كه هيچكس به غير از خدا منشأ اثر نيست و بفهميم كه همه چیز در دست خداوند است نيتها و انگيزه هايمان تنها براي خدا خالص می شود.
اولياء الهي نه تنها نيت خويش را از انگيزه هاي دنيوي و مادي تخليه مي نمودند، بلكه حتي انگيزه عبادت خود را از ترس از جهنم و طمع بهشت نيز خالص مي ساختند.
البته دقت کنید که همین عامل ترس از عذاب یا رسیدن به بهشت خودش می تواند مقدمه ای باشد برای رسیدن به مراتب بالاتر .پس توصیه می شود عبادت خود را ادامه داده و از وسواس در این زمینه دوری کنید به شرطی که خلوص در عبادت فراموشتان نشود.

پی نوشت:
(۱) بحار الأنوار، ج ۶۷، ص ۱۹۶.
(۲)بحار، ج ۴۱، ص ۱۴