چگونه می توان وجود امام زمان (عج) را اثبات کرد؟

در مسائلي مثل اثبات وجود خدا، اثبات اصل نبوت و معاد مي توانيم با استدلال هاي عقلي و براهين منطقي، به يقين و علم برسيم؛ ولي در مواردي مانند اين كه پيامبري كه بايد باشد كيست و نيز امامان بعد از پيامبر چه كساني هستند و چه خصوصيات فردي دارند؟ چه زماني به دنيا آمده و چه وقت از دنيا رفته اند و طول مدت حياتشان چه اندازه بوده، در خصوص اين ها با استدلال هاي عقلي و برهان فلسفي صرف نمي توان به نتيجه رسيد. در اين گونه موضوعات، بايد دست به دامن آيات و روايات و نقل هاي تاريخي شويم كه براي ما خبر از مسائل جزئي مانند اين گونه امور را مي دهند.

اصل لزوم و حيات يك امام و زنده بودن او در هر عصر، امري عقلاني و برهاني است و با برهان و دليل عقلي و فلسفي قابل اثبات است؛ ولي اين كه اين امام اسمش چيست و كي به دنيا آمده و كي از دنيا رفته و آيا الان هم زنده است يا نه، به كمك دليل هاي نقلي، يعني روايات و آيات و نقل هاي تاريخي امكان پذير است.

با اين مقدمه، به دلايل وجود امام زمان در عصر حاضر مي پردازيم. دلايل فراواني يافت مي شود كه مي‌توان از آن ها وجود امام زمان را اثبات كرد. اين دلايل را مي توان در سه مورد ذيل خلاصه كرد:
- دليل عقلي؛
- دليل قرآني؛
- دليل روايي و نقل تاريخي.

۱. دليل عقلي بر وجود امام زمان: امامت امام زمان(ع) و وجود حضرت، از مباحث امامت خاصه است. در امامت خاصه، بر خلاف امامت عامه، مستقيماً نمي توان از دليل عقلي بهره گرفت؛ بلكه مي توان از دليل عقلي براي اثبات امامت عامه و ضرورت وجود امام بهره گرفت. سپس با بهره گيري از روايات و نقل هاي تاريخي، آن را در وجود حضرت مهدي(عج) منحصر كرد.

دانشمند عالي قدر، استاد جعفر سبحاني مي گويد:
مباني كلامي مهدويت گاهي مباني نقلي و گاهي مباني عقلي است... امّا مباني كلامي عقلاني: مي دانيد كه عقل نمي تواند هيچ وقت فرد مشخصي را برساند. نمي توانيم روي فرد، برهان عقلي اقامه كنيم. يكي از مباني برهان عقلي اين است كه نبوت و امامت، يك فيض معنوي است... مسلمانان هم مي گويند كه اين فيض تا وجود پيغمبر اكرم(ص) باقي است. اهل سنت مي گويند كه اين فيض معنوي كه در لباس نبوت و امامت بود، با فوت پيغمبر قطع شد. پس ارتباط بشر با عالَم بالا قطع شد.
اما ما مي پرسيم چرا خدا چنين فيضي را به گذشتگان داده، اما به ما و آيندگان نداده است؟ مگر ما از آن ها كمتر هستيم؟ شيعه اماميه اين مشكل را حل كرده است و آن اين كه اين ارتباط به صورت نبوت نيست كه رسالت، تكاليف و دين جديدي باشد؛ بلكه فيض الهي به واسطه انسان كاملي برقرار است و از طريق اين انسان كامل به بشر مي رسد. امروزه آن واسطه، حضرت حجّت (عج) است. اين برهان را علامه طباطبايي براي پروفسور كربُن بيان داشته است.(۱)

بنا بر اين دليل و ادله فراوان ديگر از روايات، امام و حجت الهي بايد هميشه وجود داشته باشد. نمي توان زماني را تصور كرد كه خالي از حجت الهي باشد. پس نمي توان زمان ما را خالي از وجود حجت الهي دانست. بنابراين، امام زمان در زمان ما وجود دارد و زنده است.

امام صادق - عليه السلام - فرمود: «ما امامان، امان اهل زمين هستيم؛ چنان كه ستاره‏ها امان اهل آسمان اند. ماييم كه خدا به وسيله ما آسمان را نگاهداشته تا بر زمين نيفتد. جز با اجازه او و براى ما آن را نگهداشته تا بر اهلش موج نزند و براى ما باران ببارد و رحمت خويش نشر كند و زمين بركات خود را بيرون دهد. اگر امام در زمين نباشد، زمين اهل خود را فرو مي برد. از روزى كه خدا آدم را آفريد، خالى از حجت نيست كه يا ظاهر و مشهور بوده است و يا غايب و مستور و تا قيامت هم خالى نمي ماند. او، حجت خدا است. اگر چنين نباشد، خدا را نمي پرستند.
سليمان، راوى حديث، مي گويد: از امام صادق (ع) پرسيدم: چگونه مردم از امام غائب بهره‏مند شوند؟ فرمود: چنان كه با آفتاب پس ابر بهره‏ مند مي شوند». (۲)

۲. دليل قرآني: يكي از دلايل حيات حضرت حجت(عج) در عصر غيبت، آيات سوره قدر است: «فرشتگان و روح به اذن خدا، همه فرمان‌ها و سرنوشت ها را فرود مي‌آورند». نكته مهم، واژه «تنزل الملائكة و الروح» است كه فعل مضارع معناي استمرار را مي‌رساند. قيدي براي آن معين نشده تا بگوييم نزول در سال خاصي بوده و تمام شده، بلكه هر سال شب قدري دارد. (۳) هر شب قدر، ملائكه و روح، امر پروردگار را نازل مي كنند. جايگاه نزول امر، قلب مقدس ولي عصر(عج) مي‌باشد.
امام جواد (ع) به شيعيان توصيه كرده‌اند كه به وسيله اين آيه با آن ها (مخالفان امامت) استدلال كنيد؛ «اي شيعيان! به آيه "انا انزلناه في ليلة مباركة" استدلال كنيد. اين سوره (دخان) پس از رسول خدا، خاصّ ولي امر در هر عصري است». (۴)
آيات ديگري نيز وجود دارد كه به نوعي دلالت بر زنده بودن امام زمان(عج) مي كند، مانند سوره هاي: مائده / ۵۶، مجادله / ۲۲، صافات / ۱۷۳، انفال / ۷، قصص/ ۵، نور/ ۵۵، توبه / ۳۲ - ۳۳، فتح / ۲۸، صف / ۸ - ۹ و ... . (۵)

۳. دليل روايي و نقل تاريخي: اما دلايل تاريخي و روايي در مورد ولادت امام زمان در زمان و مكان معين و تداوم حيات معجزه گونه ايشان، بسيار زياد است كه می توان به آسانی در کتب تاریخی مرتبط با این موضوع به آن دست یافت و از حوصله این مقاله خارج است.

پي نوشت ها:
۱. فصلنامه انتظار، ج ۱، ص ۶۶ - ۷۰.
۲. شيخ صدوق، الأمالي، المجلس الرابع و الثلاثون، ص ۱۸۶، انتشارات كتابخانه اسلاميه، ۱۳۶۲ هجرى شمسى.
۳. ثقة الاسلام كلينى، اصول كافي، كتاب الحجة، باب في شأن انا انزلناه في‌اليلة القدر و تفسيرها، حديث ۲، دار الكتب الإسلامية، تهران، ۱۳۶۵ ه ش.
۴. اصول كافي، همان، ج ۱، ص ۲۴۵.
۵. لطف الله صافي گلپايگاني، امامت و مهدويت، ج ۲ - ۱، ج ۲، ص ۱۵۶ - ۱۶۰، انتشارات جامعه مدرسين.