آیا مقام و منزلت یک مسیحی که با تحقیق و درک و حسن نیت دینش را انتخاب کرده بالاتر است یا یک مسلمانی که دینش ارثی است و تحقیقی در مورد آن نکرده است؟

برای بررسی خوبی و یا بدی و یا مقام بالا و پایین یک نفر در مقابل کاری که کرده دو چیز را باید در نظر گرفت و یک بعدی نباید پیشت رفت.
به عبارت دیگر هر کاری که انجام می شود (چه یک عمل ، چه یک اعتقاد، چه انتخاب ین و یا..) دو چیز مهم است: ۱- حسن فعلی ۲- حسن فاعلی

اول این که باید آن کار به خودی خود (یا آن اعتقاد و یا ..) به خودی خود دارای حسن باشد که به آن حسن فعلی می گویند.
دوم این که آن فرد هم برای انجام این کار نیت خیر داشته باشد که به آن حسن فاعلی می گویند
اگر یک کاری حسن فعلی داشت اما حسن فاعلی نداشت این کار گرچه اثر دنیایی دارد اما اثر اخروی نخواهد داشت مانند کسی که از روی ریا عمل خیری را انجام می دهد و یا کسی که از روی تقلید و یا اجبار دین صحیحی را دارد و به آن عمل می کند و یا کسی که اعمال بشر دوستانه و خیر خواهانه انجام می دهد و نیت خدایی ندارد.

در مقابل اگر کسی کار نادرستی را از روی اعتقاد انجام می دهد مانند مسیحیانی که از روی اعتقاد به مسیح او را پسر خدا می دانند یا کسی که از روی اعتقاد به این که خدا گفته می آید و شیعه را می کشد!! و حتی خود را برای بهشت رفتن آماده می کند و یا آن سنی که به یقین اعتقاد دارد که خلیفه اول بعد از نبی ابوبکر است!! و هیچ احتمال خلافی هم نمی دهد . این افراد گر چه حسن فاعلی دارند ولی فعل نادرستی را انجام می دهند و یا اعتقاد ناصحیحی دارند.

در مورد کسی که حسن فعلی دارد باید دید که واقعا این فرد برای انتخاب فعل و یا عقیده اش تلاش کرده و به این نتیجه رسیده است و یا از روی ظن و کمان به این کار دست زده است ارگ کسی باشد که واقعا تلاش خود را کرده باشد و مقدمات فهم و انتخاب راهش را صحیح رفته باشد آنگاه به فعل و یا عقیده ای نا صحیح رسیده باشد گر چه فرض این مورد بسیار نادر و کم است ولی بر فرض وجود این افراد معذور هستند و خدا در قیامت با فضل و کرم خود با این افراد برخورد می کند.
البته بدون شک اگر کسی درست تحقیق کند و خالی الذهن و بدون جانبداری ادیان را تحقیق کند و بدون در نظر گرفتن جو سازی ها و اختناق ها و ... تلاش علمی کند و روی اصول و متد علمی پیش رود بعید است که به حقانیت اسلام پی نبرد.
یا کسی که دارد با اعتقاد شیعه را می کشد !! اگر کمی از تعصب دست بر می داشت و قبل از عمل کمی تحقیق می کرد به این بلا مبتلا نمی شد.

بنا بر این در مقایسه این دو دسته یعنی کسی که حسن فاعلی ندارد و کسی که حسن فعلی ندارد نمی توان به صورت کلی حکم داد.
اسلام دینی است که به کرات تذکر داده است که عقاید دینی خود را از روی تحقیق انتخاب کنید و اگر کسی این کار را نکرد در دین خود کوتاهی کرده است. ببینید اولین مساله توضیح المسائل مراجع تقلید این است که واجب است که در اعتقادات تحقیق کنید و تقلید ممنوع است.

این نشان می دهد که مبانی و معانی دین اسلام آنقدر محکم و استدلالی است که همه می توانند به آن دست پیدا کنند.
و این گونه نیست که مسلمانان تحقیق نکرده و از روی تقلید این آموزه ها را پذیرفته باشند بلکه در طول زندگی دینی خود به عقلانی بودن این دین با تمام وجود پی می برند. از این رو گاهی به اشتباه تصور می شود که آنها در دین خود تحقیق نمی کنند.