نظر اهل سنت در مورد غدیر خم چیست؟
پرسش:
نظر اهل سنت در مورد غدیر خم چیست؟
پاسخ:
تمام مسلمانان رخداد عظیم غدیرخم را كه در آخرین سفر رسول الله(صلی الله علیه وآله وسلم) به حج اتفاق افتاد اعتقاد دارند و میگویند در سال دهم هجری در روز هیجدهم ذیحجه در محل غدیرخم در منزلگاهی به نام جحفه - محل انشعاب خطوط كاروانها به مدینه و مصر و شام و مكه - كه حجاج از آن جا از یكدیگر جدا شده هر كدام به شهر و دیار خود باز میگشتند، رسول خدا در آن جا به كاروانیان دستور توقف داد و مقرر داشت تا در همان جا فرود آیند. فرمود تا پیش رفتگان را فراخوانده از راه رفته با گردانند و منتظر بمانند تا واپس ماندگان نیز از راه برسند آن گاه فرمان داد تا آن جمعیت بسیار كه بنا به قولی بر یك صد و بیست هزار نفر بالغ میشدند متفرق نشوند.
سپس مقرر داشت تا مردم را به ادا نماز جماعت فرا خوانند یاران رسول خدا با انداختن پارچه هایی بر سرشاخ و برگ درختان سایبانی برای آن حضرت فراهم كردند تا او را از گزند تابش آفتاب محفوظ دارند. رسول خدا نماز ظهر را با انبوه جمعیت حاجیان در آن گرمای طاقت فرسا به جای آورد و سپس برخاست و به سخنرانی پرداخت. در آغاز حمد و ثنای خدا به جای آورد و در پند و نصیحت و ذكر و موعظه نهایت سعی مبذول داشت و سخن بسیار طولانی بفرمود كه در واقع میتوان گفت طولانیترین سخنرانی پیامبر است.
در آن روز آن حضرت بیش از یك ساعت از فضایل علی(علیه السلام) سخن گفت و زمانی نیز دست علی(علیه السلام) را گرفت و بلند كرد تا آن جا كه همه مردم سپیدی زیر بغل آن حضرت را دیدند سپس فرمود «من كنت مولاه فهذا علی مولاه»، هر كس كه من مولی و سرپرست او هستم پس این علی هم مولی و سرپرست او است. و بعد از آن در حق حضرت علی(علیه السلام) چنین دعا فرمودند: «اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله»، خدیا دوست بدار كسی را كه علی را دوست میدارد و دشمن باش با دشمنان علی(علیه السلام) و یاری كن كسی را كه یار و یاور حضرت لی است و واگذار - كمك كن - كسی را كه علی(علیه السلام) را واگذارد و همه حاضران آمین گفتند.
این خلاصه ای از وقوع حادثه تاریخی بسیار عظیم غدیرخم بود كه همه اهل اسلام تحقق و وقوع آن را قبول دارند. و آن را به طریقه ای مختلف روایت كردند.{۱}
طبری مورخ مشهور اهل سنت حدیث غدیر را از هفتاد و پنج طریق روایت كرده و برای آن كتابی مستقل به اسم الولایه نوشته است. ابن عقده یكی از علمای معروف اهل سنت حدیث غدیر را از صد و پنج طریق روایت كرده و برای آن كتابی مستقل قرار داده كه آن الموالات نام نهاده است.
اما اهل اسلام در معنای حدیث غدیر «من كنت مولاه فهذا علی مولاه» اختلاف كردند. بعضی از اهل سنت میگویند پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) در روز غدیرخم حضرت علی(علیه السلام) را به عنوان دوست خویش معرفی كردند. اگر چنانچه بپذیریم حدیث غدیر دلالت بر امامت حضرت علی(علیه السلام) میكند نمی پذیریم كه حدیث غدیر دلالت بر امامت بلافصل حضرت علی میكند تا موجب شود خلافت سه خلیفه منتفی شود.{۲} به اعتقاد شیعه با توجه به مجموع گفتار رسول خدا(صلی الله علیه واله) در غدیر، معنای مولا در جمله «من كنت مولاه فهذا علی مولاه» دارنده قدرت ولایت در دین و امور مسلمانان است، نه معانی دیگر - پسر، عمو، دوست، یاری كننده، همسایه و...
معنا ندارد كه پیامبر اسلام در آن هوای گرم و سوزان طاقتفرسا در میان آن همه مسلمان و در آن هوای گرم و نامناسب حضرت علی(علیع السلام) را به عنوان دوست خویش معرفی كرده باشند آن چه كه فهمیده میشود این است كه پیامبر در آن هوای نامساعد یك مسأله دینی بسیار با اهمیتی را به مسلمانان معرفی كردند كه آن هم مسأله با اهمیت جانشینی و امامت است چون پیامبر تا آن وقت اصول و فروع دین و احكام آنها را بیان كرده بودند به جز این كه مسأله بسیار مهم جانشینی و امامت بعد از خودشان به نحو مراسم نصب و تبریك برگزار نكرده بودند لذا در روز غدیرخم مراسم نصب و تبریك حضرت علی(علیه السلام) بود كه در غدیرخم برگزار شد.{۳}
از طرفی دعایی را كه پیامبر اسلام(صلی الله علیه واله) در غدیرخم در حق حضرت علی(علیه السلام) داشتند كه فرمودند: «اللهم و ال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره اخذل من خذله» این دعا مناسب و شایسته شخصیتی است كه زعامت و رهبری ملت اسلام را بر عهده داشته باشد و قرینه است پیامبر اسلام(صلی الله علیه واله) در آن روز حضرت علی(علیه السلام) را به عنوان خلیفه و زعیم مسلمانان تعیین كردند.{۴}
آن چه جای تأمل است این كه، پس از رحلت رسول خدا(صلی الله علیه واله) چون عدهای از تصاحب كنندگان حكومت ادعا كردند كه رسول خدا(صلی الله علیه واله) آن چه درباره علی(علیه السلام) فرموده در آستانه وفات نسخ كرد، در واقع یاد كردن از واقعه غدیر كم ارزش شد.
پیامبر اسلام(صلی الله علیه واله) در سال آخر عمرش، با بیش از صد هزار تن، حجّْالوداع را به جای آورد و در برگشت در سرزمین «خم» فرمان توقّف داد. پیش افتاده ها توقّف كردند و عقب ماندگان رسیدند و از سنگ و جهاز شترها منبری ساختند و پیامبر(صلی الله علیه واله) بر روی منبر در برابر جمعیت صد هزار نفری و در گرمای سوزان غدیر، كمربند حضرت علی(علیه السلام) را گرفت و فرمود: «من كنت مولاه فعلی - فهذا علی - مولاه اللهم و ال من والاه...»؛ سپس مردم از جمله عمر با حضرت علی(علیه السلام) بیعت كردند و صدای «بخ بخ» بلند شد.{۵}
از نظر شیعه، این قضیّه مورد تأیید است و حتّی همه مفسّران شیعه معتقدند كه آیه (تبلیغ» (یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیك من ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمك من الناس);{۶} ای پیامبر(ص) آن چه را از سوی پروردگارت بر تو نازل شده، به مردم ابلاغ كن و اگر نكنی، رسالت خود را به طور كامل انجام ندادهای و خداوند تو را از مردم بدخواه حفظ میكند.
این آیه، در غدیر خم و درباره نصب حضرت علی(علیه السلام) نازل شده است و حدود ۳۶۰ تن از دانشمندان اهل سنّت نیز این مطلب را پذیرفتهاند. دراین جا به دیدگاه برخی از مفسّران اهل سنّت اشاره میكنیم:
۱. واحدی در كتاب اسباب النّزول، صفحه ۱۵۰ میگوید: «یا ایها الرسول...»، روز عید غدیر درباره علی بن ابیطالب نازل شده است.
۲. سیوطی در كتاب الدر المنثور، جلد ۲، صفحه ۲۹۸ مینویسد: «یا ایها الرسول...»، روز عید غدیر درباره علی بن ابیطالب نازل شده است.
۳. فخر رازی در كتاب تفسیر{۷} خود میگوید: «مفسّران ده وجه و سبب برای نزول این آیه بیان كردهاند»؛ سپس در ادامه میگوید: «دهم این كه این آیه در مقام فضیلت علی بن ابیطالب نازل شده است و هنگامی كه این آیه نازل شد، پیامبر اسلام دست حضرت علی را گرفت و فرمود: هر كه من مولا و سرپرست و حاكم او هستم، علی هم مولای او است».
پی نوشت:
[۱].در كتابهای اهل سنت نام ۱۴۶ نفر از صحابیانی كه در غدیر حضور داشته اند یاد شده است. در اینباره ر.ك: الغدیر، ج ۱
[۲].دلایل الصدق، ج ۲، ص ۱۰۱
[۳].دلایل الصدق، ج ۲، ص ۹۳
[۴].دلایل الصدق، ج ۲، ص ۹۵
[۵].شواهد التنزیل، حاكم حسكانی، ج ۱، ص ۲۰۰، مجمع أحیأ الثقافْ الاسلامیه؛ تاریخ بغداد، ج ۸، ص ۲۸۴، دارالكتب العلمیه
[۶].مائده،۶۶
[۷].ذیل آیه ۹۶ سوره مائده
نظرات