ریشه های حسادت و راه درمان آن چیست؟

سلام. من جدیدا خیلی حسود و زود رنج شده ام. از این موضوع خیلی ناراحتم. چه کاری یا ذکری برای دوری از این حالت خوب است؟

سلام بر شما
قبل از هر چیزی باید به منشاء و ریشه این حس توجه کنید که چرا چنین حسی پیدا کرده اید...
و در مرحله بعدی تصور نکنید که صفات رذیله و از جمله حسادت را می توان در مدت زمان کوتاه و با تلاش اندک از بین برد، زیرا اگر چنین بود، مبارزه با نفس را جهاد اکبر نمی نامیدند. چه بسا ممکن است غلبه بر حسادت چندین ماه یا چندین سال به طول بیانجامد. گفته اند: یکی از بزرگان را دیدند که از شدّت خوشحالی در پوست نمی گنجید، وقتی سبب را پرسیدند گفت: چهل سال است مجاهدت کرده ام تا حسد را از خود ریشه کن سازم و اکنون دیدم که به این کار موفق شده ام.(۱) پس بدون یأس و ناامیدی و با عزمی راسخ به میدان نبرد با دشمن درونی قدم بگذارید.

مبارزه با حسد دو مرحله دارد:
پیشگیری و درمان.

در مرحله پیشگیری، آن چه انسان را از حسادت باز می دارد، عبارتند از:
۱ـ توقع نداشتن
۲ـ عفو و گذشت
۳ـ مردم را دوست داشتن
۴ـ خدمت گزاری
۵ـ قدردانی
۶ـ خوشنودی از خوش بختی دیگران.

اما در مرحله درمان، فرد حسود باید چیزهایی را بداند و کارهایی را انجام دهد، که دو بخش علم و عمل را تشکیل می دهد. آن چه را که حسود باید بداند عبارتند از:

۱ـ ریشه های حسد که عبارتند از:
أ‌) عداوت: کسی که دشمنی فردی را در دلش جای دهد، همیشه آرزوی سلب نعمت از دشمن خود را دارد و از آسایش و نعمت او رنج می برد.
ب‌) شرکت و خوف مزاحمت: بین دو نفری که با هم نزدیک و در جهتی شریک باشند و یکی را بر دیگری امتیازی باشد، ممکن است حسادت پدید آید، مانند حسادت بین دو برادر یا برادر و خواهر.
ت‌) تکبر و خودخواهی: کسی که خود را عزیزتر از دیگری می پندارد و نمی تواند شاهد پیشرفت دیگری باشد، به دیگران حسادت می ورزد.
ث‌) طمع و حرص: کسی که به آن چه دارد قانع نیست و به آن چه در دست مردم است چشم می دوزد، حسادت می کند.
ج‌) بخل شدید: گاهی بخل و چشم تنگی به حدی می رسد که بخیل نمی تواند دیگری را در ناز و نعمت ببیند.

‍‍۲ـ زیان های حسادت را بداند که عبارتند از:
أ‌) ناراحتی همیشگی: امام علی(ع) می فرماید: «برای حسود آسایش نیست».(۲)
ب‌) ناکامی: حسود که آرزوی گرفته شدن نعمت از دیگری را دارد، تمام عمرش را در ناکامی به سر خواهد برد، زیرا همه چیز در اختیار او نیست. امام صادق(ع) می فرماید: «حسود قبل از آن که به دیگری ضرر برساند، به خود زیان می رساند».(۳)
ت‌) بیماری: حسود که اندوهگین و ناکام است، از سلامت کامل روحی و جسمی برخوردار نیست. امام علی(ع) می فرماید: «تندرستی بدن از کمی حسد است».(۴) در جای دیگر می فرماید: «حسد بدن انسان را ذوب می کند».(۵)
ث‌) تنهایی: کسی که نعمت را در دیگری نمی تواند ببیند، دشمن وی است و با این حالت کسی او را همراهی نخواهد کرد و تنها می ماند. امام علی(ع) می فرماید: «برای حسود دوستی نیست».(۶)
ج‌) شکست در زندگی: حسود به جهت حسادتش کارهایی انجام می دهد که با بزرگی و محبوبیت منافات دارد و موجب پستی او می گردد، از این رو نمی تواند موقعیت اجتماعی پیدا کند. امام علی(ع) می فرماید: «حسود به بزرگی و آقایی نمی رسد».(۷)
ح‌) نابودی ایمان؛ امام باقر(ع) می فرماید: «همان طوری که آتش هیزم را می خورد، حسد ایمان را می خورد».(۸)

۳ـ حسود باید بداند حسادت برای او سودی ندارد. نه مقامش را بالا می برد، نه محبوبیتش را زیاد می کند.
۴ـ حسود باید بداند آن چه بر آن رشک می برد، بر فرض این که از دست دیگری بیرون رود، معلوم نیست که به دست او بیفتد.
۵ـ حسود باید بداند کوششی که در بیرون کردن نعمتی از چنگ کسی به کار می برد، اگر همان را برای رسیدن به مقصدی به کار برد، به همان نتیجه یا بالاتر از آن خواهد رسید.
۶ـ حسود باید بداند که جز رنج و غم و بیماری نصیبش نمی شود. چشم حسود از دیدن و گوشش از شنیدن و مغزش از دانستن ناراحت می شود. امام صادق(ع) می فرماید: «حسود بیش از آن که زیانش به دیگری برسد، به خود زیان می رساند».(۹)
۷ـ حسود باید بداند حسد برای دین و دنیایش زیان دارد و در عمل با قضا و قدر الهی دشمنی می کند. پیامبر(ص) می فرماید: «خداوند به موسی فرمود: ای پسر عمران! مبادا به مردم حسد بری! بر آن چه به آن ها از فضل خود داده ام، چشمانت را به دنبال آن دراز مکن و دل خود را به دنبال آن روانه مکن، زیرا حسود دشمن نعمت من است و از قسمتی که میان بندگانم کرده ام، جلو گرفته است. هر که چنین باشد، از او نیستم واو هم از من نیست».(۱۰)
۸ـ حسود باید بداند اگر از رسیدن نعمت به دیگری ناخرسند است، از دو حال خارج نیست: نعمت را از خدا نمی داند، که در این صورت کفر ورزیده و اگر از خدا بداند و باز ناراضی باشد، خود را مقابل خدا بلکه بالاتر از او قرار داده است، زیرا به زبان حال می گوید نعمتی که خدا به او داده، بر خلاف صلاحدید من است و باید از او گرفته شود، از این جهت در روایات آمده که: حسد ایمان را می خورد، همان طوری که آتش هیزم را می خورد.(۱۱)
۹ـ حسود باید بداند که تهیدستی و ثروتمندی و تندرستی و بیماری همه از خداست و بر اساس تدبیر و مصلحت انجام می گیرد. کسی که به این مرتبه از یقین برسد، به آن چه خدا به او داده، قانع و راضی و سپاسگزار است و به کسی طمعی ندارد، تا دچار حسادت شود. نیز از تفاوت سطح زندگی خود با دیگران رنج نمی برد، چون آن را بر اساس حکمت الهی می داند. اگر برای زندگی متحمل سختی ها شد، می داند صبر در برابر مشکلات اجر اُخروی دارد، به طوری که همة کمبودها را جبران می کند. راضی به رضای حق بودن و تسلیم در برابر ارادة او شدن در درمان حسادت بسیار مؤثر است. امام علی(ع) می فرماید: « کسی که به آن چه دارد راضی باشد، حسد دامان او را نمی گیرد».(۱۲)
۱۰ـ حسود باید بداند دنیایی که در معرض فنا و تغییر است و در قرآن و حدیث از آن مذمّت شده، ارزش حسد ورزی را ندارد. قرآن مجید می فرماید: «زندگی دنیا درست مانند بارانی است که بر کشتزار ببارد و گیاه از آن روییده شده، سبز و خرّم باشد، به طوری که کافران را به شگفت آورد اما پس از آن خشک شود، پس آن را بینی که پس از سبزی و خرمی، زرد شده، پس از آن شکسته و خورد گردد».(۱۳)
۱۱ـ حسود باید بداند آنچه در جهان از طرف خداوند برای انسان قرار داده می شود، امتحان الهی است و امتحان گاهی با نعمت و گاهی با سلب آن است. بنابراین کسی که از طرف خداوند به او نعمت داده شده، با نعمت امتحان و آزمایش می شود و آنکه از او سلب شده نیز مورد آزمون الهی است. چنین نیست که نعمت داده شده، همیشه خیر باشد؛ چه بسا با کفران نعمت، از رحمت خدا به دور افتاده و نعمت موجب عذاب او خواهد شد، بنابراین انسان با فهم این مسئله از چیزی که در دست دیگران است (و یا حتی به راحتی به او داده شده) رشک و حسادت نمی برد. در ضمن کسی که چیزی را به راحتی و آسانی به دست آورد، هیچ گاه آن لذت و سرور را در برابر کسی که به سختی به دست آورده، نخواهد داشت.

اما مرحله عملی درمان حسادت:
آن است که خواسته دل را زیر پا بگذارد، بلکه رفتار خود را مطابق ضد آن قرار دهد، مثلاً اگر دلش می خواهد از کسی بدگویی کند، زبانش را کنترل نماید، بلکه به مدح و ستایش او بپردازد. اگر می خواهد به کسی زیانی برساند، از این قصد منصرف شود.
اگر در فکر تنزل مقام رفیقش است، در ترفیع درجه او بکوشد و کار هر کس را حمل بر صحت کند. رسول خدا(ص) فرمود: «إذا حسدتَ فلا تبغ؛ هنگامی که رشک بردی، در پی آن مرو». یعنی بر ضد خواستة خود عمل کن.(۱۴) البته این عمل بر خلاف نفس است و انجام دادن آن دشوار می نماید، ولی اگر کسی همت گمارد می تواند با قاطعیت آن را محقق سازد. کسی که خواهان اصلاح خویش است، ناگزیر هزینه آن را باید بپردازد و مرارت و تلخی و دشواری راه را تحمل کند.
موفق باشید.
/۲۵۰/

پی نوشت ها:
۱. محمد علی سادات، اخلاق اسلامی، ص ۱۳۲.
۲. بحارالانوار، ج ۷۰، ص ۲۵۲.
۳. همان، ص ۲۵۵.
۴. نهج البلاغه، قصار ۲۵۶.
۵. غررالحکم، ج ۱، ص ۲۴۱.
۶. همان، ص ۲۲۳.
۷. غررالحکم، ج ۱، ص ۲۵۵.
۸. اصول کافی، ج ۳، ص ۴۱۶.
۹. بحارالانوار، ج ۷۰، ص ۲۵۵.
۱۰. الکافی، ج ۲، ص ۳۰۷.
۱۱. همان.
۱۲. تصنیف غررالحکم، ص ۳۰۰.
۱۳. حدید (۵۷) آیه ۲۰.
۱۴. میزان الحکمه، ج ۱، ص ۶۳۱.