آیا اگر مسلمانان به جای دعا و توسل، به تلاش و کوشش می پرداختند، موفق تر نبودند؟

به نظر می رسد هر وقت که سوال و ابهامی درباره آموزه های دین مطرح می شود، ابتدا باید از خود بپرسیم که : آیا دین را درست فهمیده ایم و آیا این آموزه به همان شکل است که تصور می کنیم!

این سوال لازم به نظر می رسد، چرا که کج فهمی ها و برداشت های غلط درباره مسائل دینی زیاد رخ می دهد. و عوامل متعددی نیز در آن دخیل است. به عنوان نمونه:

۱-دشمنان دین، و کسانی که هواهای نفسانی آن ها را به مخالفت با دین کشانده، چون توانایی اشکال منطقی به آموزه های دین حق را ندارند، در موارد متعددی سعی در تحریف و ترویج برداشت های اشتباه از آموزه های دین را دارند، تا با پایه قرار دادن آن، به دین حمله کنند. در واقع به دلیل عدم توانایی رویایی با اصل حق، پهلوانی پوشالی از آن می سازند تا شکست آن پهلوان پوشالی، برایشان آبرویی درست کند.

۲-دین های تحریف شده ای مانند مسیحیت، حجم انبوهی از اشتباهات را در جهان رایج کرده و سبب شده، تصورات غلطی درباره آموزه های دین شکل بگیرد.

۳- انس و غرق شدن انسان ها در دنیای مادی سبب می شود که مفاهیم برتر از عالم ماده برایش کمی مشکل شود و فهم درست آن نیز به تدبر و تامل جدی تری داشته باشد.

و ...

در دعا نیز کج فهمی های زیادی شکل گرفته است. آموزه دعا، هیچ منافاتی با تلاش و کوشش ندارد. بلکه از منظر حق، انسان باید توجه کند که هستی بسیار فراتر از دنیای مادی است. و از همین رو، یک خصیصه اصلی مومنان، ایمان به غیب است. (الَّذينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ – آیه سوم سوره بقره) و وقتی که هستی به اندازه واقعی اش دیده شود، انسان خود را به عوامل مادی منحصر نمی کند. یعنی علاوه بر آنکه از عوامل مادی کمک می گیرد، از عوامل غیر مادی نیز غافل نمی شود.

به همین خاطر، کشاورز مومنی که دعای افزایش رزق و روزی اش را می کند، بذر را در دل خاک قرار داده و از رسیدگی به آن غافل نمی شود. اما می فهمد که در کنار حرث او، زارعی هو وجود دارد:

أَ فَرَءَيْتُم مَّا تحَْرُثُونَ * ءَ أَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نحَْنُ الزَّارِعُونَ(۶۴ و ۶۳  واقعه) آيا هيچ درباره آنچه كشت مى‏كنيد انديشيده ‏ايد؟! آيا شما آن را مى ‏رويانيد يا ما مى‏ رويانيم؟!

پدر و مادری که از خدا طلب فرزند می کنند، هرگز از یاد نمی برند که آنها نقش کوچکی در تولد فرزندشان را دارند که در همان هم مستقل نبوده و بدون نیروی الهی، کاری نمی توانند بکنند. و ...

بنابراین دعا انسان را از کار و کوشش باز نمی دارد، بلکه چیزهایی نصیب انسان می کند، که شخص بی دعا از آنها محروم است.

۱-مهم ترین بهره مندی از دعا، توجه به اصل و اساس هستی و عدم غفلت در دنیاست و با دعا انسان، عبادت انجام می دهد که پيامبر خدا صلى الله عليه و آله می فرمایند : نزد خداوند متعال چيزى گراميتر از دعا نيست . (بحار الأنوار : ٩٣/٢٩٤/٢٣)

۲- دعا سبب می شود ناامیدی و یاس از انسان دور شود و هر جا که عوامل مادی او را به بن بست رساند، همچنان به امکان تعارض آن عوامل با عوامل غیر مادی را مد نظر قرار دهد که نمونه هایش نیز در دنیا کم نبوده است. امام صادق عليه السلام فرمود : خداوند عزّ و جلّ را بخوان و مگو : كار از كار گذشته است . الكافي : ٢/٤٦٧/٧

۳- دعا انسان را از انبوه عوامل غیر مادی بهره مند می کند. مثل اینکه پیامبر فرموده اند:  دعا، روزی را فراوان می‌کند  (فلاح السائل و نجاح المسائل، ص ۲۹)