عریضه نویسی در مسجد جمکران و انداختن آن در چاه از کجا نشأت می گیرد؟

در اصطلاح، عریضه نویسی یکی از شیوه های خاص توسل است.[۱] که در طول تاریخ، در فرهنگ اسلامی همواره مورد توجه بوده است. توضیح آنکه افراد جامعه با یک سلسله نیازها و گرفتاری ها مواجه می شوند که بر حسب ظاهر امکان بر طرف نمودن آنها از طریق اسباب ظاهری و مادی میسر نیست، یا حداقل بسیار مشکل است، در چنین مواردی به جای ناامید شدن، از ناحیه پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ و ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ توصیه شده است که از دعا و توسل کمک گرفته شود. آن گاه برای خود توسل شیوه های مختلفی بیان شده است که یکی از آنها عریضه نوشتن است. عریضه گاه خطاب به خداوند است و در آن فرد نیازمند ضمن اشاره به مشکل و حاجت مورد نظر خود به مقام و منزلت یکی از معصومین یا همه آنها در پیشگاه خداوند متوسل می شود و یا اینکه مستقیماً به معصوم نوشته می شود تا او بواسطه ارج و منزلتی که در نزد خداوند متعال دارد از خدا برآورده شدن آن حاجت و نیاز را درخواست نماید و در واقع واسطه بین خدا و بنده خدا بشود و یا اینکه خود معصوم بواسطه ولایت و قدرتی که از ناحیه پروردگار عالم به او عطاء شده است، به اذن خداوند مهربان این نیاز و گرفتاری را برطرف سازد. بدیهی است که هیچ کدام از این امور با قیودی که برای آنها ذکر شد به اموری نظیر شرک و بت پرستی و بدعت منتهی نمی شوند.
در روایات و احادیث زیادی به عریضه نویسی به عنوان یکی از راه های توسل اشاره شده است که دو نمونه از آن را می آوریم:

امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمایند:
«هرگاه کسی حاجت و درخواستی از خداوند متعال داشته باشد و یا از موضوعی در هراس باشد آن را به این ترتیب که بیان می شود بر روی کاغذی بنویسد و در آب جاری و یا در چاه عمیقی بیندازد...»[۲]

و در منتهی الامال آمده است که:
«هر کس حاجتی دارد، آنچه را که ذکر می شود در یک قطعه کاغذی بنویسد و در ضریح یکی از ائمه و یا در نهر آب و یا در چاپ آب بیندازد.»[۳]

پس آنچه از روایات فهمیده می شود، عریضه نوشتن و در چاه انداختن یکی از راه های توسل است همانطور که دعای لفظی از راههای توسل است و چاه جمکران هم فقط به خاطر اینکه نزدیک مسجد جمکران می باشد مردم بعد از بجا آوردن اعمال مسجد، حاجت های خود را نوشته و درون آن چاه می اندازند. نه اینکه اگر شفاهاً از امام در خواستی داشته باشند امام به آن آگاهی پیدا نمی کند بلکه یکی از راه های توسل در خواست کتبی و عریضه است و اگر مردم گریه می کنند به خاطر عشق به امام زمان ـ عج الله تعالی فرجه ـ بوده و بخاطر گرفتاری های خودشان می باشد. بله اگر برای چاه گریه و زاری کرده و به خود چاه متوسل شوند هم شرک بوده و هم بدعت می باشد که در روایت و مکتب اسلام مردود است.

[۱]. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفا، ۱۴۰۴، ج ۹۶، ص ۲۴۳ و کفعمی ابراهیم ابن علی عاملی، البلد الامین، چاپ سنگی، ص ۸۹.
[۲]. قمی، عباس، کلیات منتهی الامال، نشر الهادی، اول، ۱۳۷۶، ص ۹۲۷.
[۳]. قمی، عباس، منتهی الامال، ص ۸۹.