چرا در حکومت اسلامی باید از کافر جزیه دریافت کرد؟

جزیه یک نوع سرانه مالیاتی است که از بعضی از اهل کتاب (مثل مسیحیان و یهودیان) دریافت می شود. و در عوض آن، حکومت اسلامی، ضمن تامین امنیت این عده، آنها را از شرکت در جهاد معاف می دارد.

اینکه گفته شد، از بعضی از اهل کتاب، به خاطر آن است که جزیه به زنان، کودکان و سالخوردگان و ... تعلق نمی گیرد. [۱]

شباهت جزیه با خراج، سبب شده است که حتی بعضی آن را واژه ای غیر عربی بدانند. که شهید مطهری در توضیح این نظر می نویسند: بعضی گفته اند این لغت معرّب است نه عربی، یعنی ریشه ی عربی ندارد ریشه ی فارسی دارد، اصلش «گزیت» است كه در ایران در زمان ساسانی، زمان انوشیروان، جزیه را وضع كردند ولی بر خود مردم ایران نه بر مردم بیگانه و آن هم یك مالیات سرانه ای بوده كه برای جنگ جمع می كردند. [۲]

این نوع مالیات، از مسلمانان دریافت نمی شده است. اما مسلمانان موظف به پرداخت خمس و زکات بوده اند. علاوه بر اینکه جهاد بر آنها واجب بوده است.

و در بعضی موارد نیز همان ها که باید جزیه بپردازند، از پرداخت آن معاف می شوند. مثل آنکه حکومت از تامین امنیت اهل ذمه ناتوان شود. یا خود اهل ذمه در جنگ با دشمنان مشارکت کنند. که شهید مطهری نیز با استناد به همین موارد اثبات می کند که جزیه گرفتن یک نوع زورگویی نبوده است. ایشان می نویسند:

يكوقت است اسلام مى‏گويد از اهل كتاب جزيه بگيريد ولى در مقابلش هم هيچ تعهدى ندهيد، فقط پول از آنها بگيريد، پول بگيريد براى اينكه با آنها نمى‏جنگيد. اين همان باج است. باج گرفتن يعنى حق زور گرفتن، يعنى اينكه يك زورمند به كم زورتر از خود مى‏گويد فلان مبلغ بده تا مزاحم تو نشوم، از سر راهت برخيزم، امنيتت را سلب نكنم. يكوقت مى‏گويد تعهدى در مقابل شما مى‏كنم و در مقابل اين تعهد جزيه مى‏گيرم. مفهوم جزيه در اين صورت پاداش است ... مالياتى كه دولت اسلامى طبق مصالح اسلامى وضع مى‏كند بايد مردم بدهند و اگر ندهند قهراً دولت اسلامى مختل مى‏ماند. هيچ دولتى نيست كه بودجه نداشته باشد و قسمتى يا تمام بودجه خود را به شكلى از مردم نگيرد. دولت بودجه مى‏خواهد، بودجه هم بايد از همين مالياتهاى مستقيم يا غيرمستقيم وصول شود. و ثانياً مردم بايد تعهداتى از نظر سربازى و فداكارى در برابر دولت داشته باشند. ممكن است خطرى پيش بيايد،افراد همين مردم بايد به دفاع بپردازند. اهل كتاب اگر در ظلّ دولت اسلامى بسر ببرند نه موظفند كه آن مالياتهاى اسلامى را بپردازند و نه موظفند كه در جهادها شركت كنند با اينكه منفعت جهاد عايد حال آنها مى‏شود. بنابراين وقتى كه دولت اسلامى امنيت مردمى را تأمين مى‏كند و آنها را تحت حمايت خودش قرار مى‏دهد، چه مردمِ خودش باشد چه غير خودش، يك چيزى هم از مردم مى‏خواهد، مالى يا غير مالى. از اهل كتاب به جاى زكات و غير زكات از خراج و مقاسمات، جزيه مى‏خواهد و حتى به جاى سربازى هم جزيه مى‏خواهد؛ و لهذا در صدر اسلام اينچنين بوده است: هر وقت اهل كتاب داوطلب مى‏شدند كه بيايند در صفهاى مسلمين به نفع مسلمين بجنگند مسلمين جزيه را برمى‏داشتند و مى‏گفتند ما اين جزيه را از شما مى‏گيريم به دليل اينكه شما سرباز نمى‏دهيد، حالا كه شما سرباز مى‏دهيد ما حق نداريم از شما جزيه بگيريم‏. [۳]

[۱]:المبسوط‌ فی‌ فقه‌الامامیه، ج‌ ۲، ص‌ ۳۸، و جواهر الکلام‌ فی‌ شرح‌ شرائع‌الاسلام‌، ج‌ ۲۱، ص‌ ۲۳۶

[۲]:مجموعه آثار شهید مطهری . ج۲۰، ص۲۱۷

[۳]: مجموعه ‏آثاراستاد شهيد مطهرى، ج‏۲۰، ص ۲۶۲