آیا مسلمانان در طی تاریخ، بر روی قبرها بنا می ساختند؟

سیره مسلمانان در طول سال‏ها تا روزى كه وهابیان بر حرمین شریفین مسلط شدند بر این بود كه گنبد و بارگاه پیامبران و اولیاى الهى و وابستگان آن‏ها را تعمیر و مرمت كنند و یا روى قبور آنان گنبد و سایه‏بانى بسازند . ما در ذیل چند متن تاریخی حاکی از این مساله را نقل می کنیم:

۱- مسعودى در كتاب خود قبور امامان را در قبرستان بقیع چنین توصیف مى ‏كند: روى قبر آنان سنگى است كه بر آن نوشته شده است: به نام خداى رحمن و رحیم، سپاس خداى را كه امت‏ها را نابود و مردگان را زنده مى ‏كند. این قبر فاطمه بنت پیامبر، سرور زنان جهان، و قبر حسن بن على بن ابى ‏طالب و قبر على بن الحسین بن على بن ابى ‏طالب و قبر محمد بن على و قبر جعفر بن محمد است[۱] مسعودى از مورخان قرن چهارم است. سلفى ‏هاى متعصب، این قرن و قرن‏هاى پیش از آن را به عنوان بهترین قرون تاریخ اسلام یاد مى ‏كنند و اعمال رایج در میان مسلمانان آن زمان را نشانه مشروعیت آن‏ها مى ‏دانند. متأسفانه این سنگ بزرگ كه مسعودى از آن یاد كرده است، در اثر سلطه وهابیان، زیر خروارها خاك پنهان گشته است.

۲- ابن جبیر (جهان‏گردان معروف قرن ششم)، مشاهد انبیا و صالحان و ائمه اهل بیت علیهم السلام را در مصر، مكه معظمه، مدینه منوره، عراق و شام مشاهده كرده و خصوصیات هریك را در سفرنامه خود به تفصیل آورده است. از آن‏چه كه وى در سفرنامه مشهور خود نقل مى‏كند به دست مى ‏آید كه: تاریخ ساختن بناهاى عظیم بر قبر امامان و اولیا و شهیدان، به عصر صحابه و تابعان بازمى ‏گردد و در آن روزگار، مسلمانان به انگیزه اظهار ارادت و مودت به رهبران و بزرگان دینى، دست به ساختن قبه و بارگاه زده‏ اند و احدى از صحابه و تابعان نیز این عمل را با اصل توحید مغایر نشمرده است. ما گزیده ‏اى از گزارش وى درباره آثار و ابنیه اسلامى را در زیر مى ‏آوریم.

وى مى ‏گوید: از مشاهد عظیم در قاهره، رأس‏ الحسین است. محل دفن سر آن حضرت، با ضریحى از نقره پوشانده شده و بناى عظیمى كه زبان از وصف، و خرد از درك آن عاجز است بر روى آن قرار دارد و بر دیوارِ مقام، سنگ بسیار شفاف و برّاقى است كه به‏سان آیینه‏ هاى هندى حالت صیقلى ‏دارد و تصویر اشیایى را كه در برابر آن قرار گیرد نشان مى ‏دهد. من زائران رأس ‏الحسین را مشاهده كردم. آنان با ازدحام عجیبى رو به قبر آورده چشم بر آن مى‏ دوختند و پیوسته با پارچه روى ضریح تبرك مى ‏كردند.

«ابن جبیر» از محلى به نام «قرافه» در مصر یاد كرده و آن را از عجایب جهان مى ‏شمارد. به گفته او بسیارى از پیامبران و نزدیكان پیامبر و صحابه و تابعان و عالمان و زاهدان را در آن جا به خاك سپرده ‏اند. فرزند «صالح» پیامبر و «روبیل» فرزند یعقوب بن اسحاق و آسیه- همسر فرعون- در آن جا مدفون ‏اند و از خاندان رسالت نیز قبر دو تن از فرزندان جعفر بن محمد الصادق علیه السلام ... و نیز قبر قاسم بن محمد بن جعفر الصادق و قبر فرزندش، عبداللَّه بن قاسم و فرزند او، یحیى بن قاسم و هم‏چنین مزار على بن عبداللَّه بن قاسم و برادر وى، یحیى ابن عبداللَّه در آن جاست.

ابن جبیر از آرامگاه صحابه و تابعان و نیز امام شافعى و عظمت حرم او و وسعت مكانش سخن مى ‏گوید و یادآور مى ‏شود كه صلاح ‏الدین ایّوبى هزینه برپایى مراسم در حرم شافعى را مى ‏پردازد. نیز وى از وجود ابنیه ‏اى در مكه و قبه‏ هایى بر فراز قبور خبر مى‏ دهد كه ذكر آن به طول مى‏ انجامد: مانند مولد النبى صلى الله علیه و آله، مولد الزهرا علیها السلام و دارالخیزران (محل عبادت سرّى پیامبر صلى الله علیه و آله). و نیز از مشاهد رفیع صحابه و تابعان مدینه نام برده و در ضمن آن به روضه عباس و حسن بن على اشاره مى ‏كند كه بناى ‏مرتفعى دارند و سپس به ذكر خصوصیات ضریح آن‏ها مى‏ پردازد.  و ...[۲]

محمد بن محمود معروف به «ابن النّجّار» (۶۴۳- ۵۷۸ ه. ق). ، جهان‏گرد معروف مسلمان در كتاب «اخبار مدینة الرسول» مى‏ نویسد: گنبد بسیار بلندى كه از قدمت خاصى برخوردار است در اولِ بقیع موجود است كه دو در دارد. هر روز یكى از آن‏ها براى زیارت باز مى ‏شود.

۴-  ابن حجاج بغدادى (۳۹۲- ۲۶۲ ه. ق). از شعراى بزرگ عراق مى‏ باشد كه در قصیده ‏اى به مدح امیرمؤمنان علیه السلام پرداخته و در حرم آن حضرت در محضر جمعى ایراد كرده است. در آغاز قصیده مى‏ گوید:
          یا صاحب القبّة البیضاء فى النجف             من زار قبرك و استشفى لدیك شُفِى‏
 «اى صاحب گنبد سپید و روشن در سرزمین نجف! هركس قبر تو را زیارت كند و نزد تو (از خدا) شفا بطلبد خدا او را شفا خواهد داد»

این بیت حاكى از آن است كه در اواخر قرن چهارم، قبر امیر مؤمنان علیه السلام داراى قبّه و بارگاهى بوده است.

پی نوشت:
[۱]. مسعودى، مروج الذهب، ج ۲، ص ۲۸۸.
[۲]. رک : سفرنامه ابن جبیر.
*برگرفته از پاسدارى از مرقد پیامبران و امامان‏، آیت الله سبحانی، ص۴۳ تا ۴۸