چرا عده‌اي در دنيا در خوشي هستند و عده‌اي در سختي؟

از نظر مذهب شیعه که قائل به اختیار است و جبر و تفویض را محال می داند انسان ـــ تا آنجایی که مربوط به اراده و اختیار او می شود ـــ حاکم بر وضع آینده خود است. وضع آینده یک انسان شبیه یک ورقه امتحانی است و نمره ای که به آن داده می شود تعیین کننده سعادت یا شقاوت اوست. در این ورقه امتحانی هیچ جوابی نگاشته نشده است و تنها چیز موجود در آن سؤالات و توضیحاتی در مورد سؤالات است بخشی از این سؤالات را خدا طراحی کرده است واز دست ما خارج است؛ این سؤالات بر دو گونه اند برخی تکوینی هستند و برخی تشریعی.
مثلا ما نمی دانیم که امروز در خیابان با چه حادثه ای روبرو خواهیم شد ولی با هر حادثه ای که روبرو شویم یک سؤال امتحانی است که باید به آن جواب درست دهیم. این گونه سؤالات، سوال های تکوینی هستند بنابراین هر اتفاق تکوینی که برای ما رخ دهد چه عذاب باشد، چه رحمت باشد چه برای امتحان باشد و چه عقوبت اعمال گذشته خودمان وچه... همگی سؤال امتحانی هستند و جواب درست ما را طلب می کنند لذا لزومی ندارد که ما بدانیم این حادثه از چه سنخی است، آنچه مهم است عکس العمل درست ما در مقابل آن است و عکس العمل و جواب درست را فطرت و عقل و دین به ما یاد داده است.

یا به عبارتی جواب درست را خدا در فطرت و عقل و دین به ما عرضه کرده است. اما سؤالات تشریعی عبارتند از واجبات و محرمات و مستحبات و مکروهات؛ واجبات را حتما باید بجا آورد و محرمات را حتما باید ترک کرد اینها سوالاتی هستند که نمره آنها تعیین کننده ی وضع آینده یا به اصطلاح سرنوشت ماست ولی مستحبات سوالاتی هستند که اگر آن را با آگاهی انجام دهیم نمره تشویقی دارد واگر مکروهات را ترک کنیم خدا در نمره دادن با ارفاق عمل می کند .اما اگر کسی در امتحان تشریعی تقلب کند یا همه سوالات را جواب غلط دهد یا امتحان را به باد تمسخر بگیرد و... در این صورت خدا یا سوالات انحرافی پیش پایش می گذارد یا بر ورقه امتحانی او مهر مردودی می زند خداوند متعال در سوره بقره می فرماید:

إِنَّ الَّذینَ كَفَرُوا سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا یُؤْمِنُونَ؛(بقره/۶) كسانى كه كافر شدند، براى آنان تفاوت نمى‏كند كه آنان را(از عذاب الهى) بترسانى یا نترسانى؛ ایمان نخواهند آورد.

خَتَمَ اللَّهُ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ وَ عَلى‏ سَمْعِهِمْ وَ عَلى‏ أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیمٌ؛(بقره/۷) خدا بر دلها و گوشهاى آنان مهر نهاده؛ و بر چشمهایشان پرده‏اى افكنده شده؛ و عذاب بزرگى در انتظار آنهاست.

اینها سنتها یا قوانین امتحانات خداست، بنابراین هر حادثه ای و موردی که ما در زندگی دنیا با آن مواجه می شویم امتحان خداست،‌ حتی حوادثی که نتیجه سوء عمل خود ماست؛ حتی آن حالت تردیدی ودو دلی که گاه در ما ایجاد می شود خود یک سوال امتحانی است ؛ برخی به بهانه این که من در تردید بودم ونمی دانستم چه کنم از مسولیت الهی خود شانه خالی می کنند و مردود می شوند ولی افراد زیرک در چنین مواردی به اهل علم مراجعه می کنند وخود را از تردید می رهانند ؛ لذا ما همواره باید خود را مسئول بدانیم و با هر امری که مواجه می شویم باید از خود بپرسیم که فطرت و عقل و دین در این مورد چه جوابی می دهند؟ و اگر خود به جواب نرسیدیم باید از اهل خبره وعلما بپرسیم؛ و مطمئن باشیم که خدا عادل است و در حق کسی ظلم نمی کند و بلکه خدا محسن است و به اهل خیر بیش از تلاششان پاداش می دهد.

دنیا بسیار کوتاه و در حد یک جلسه امتحانی است و آخرت آن روزی است که کارنامه اعمال را به انسان می دهند و بر اساس آن معلوم می شود که سعادتمند و شقاوتمند کیست. آن وقت است که روشن می شود، بعضی خوشی ها مانند این است که کسانی در سرجلسه امتحان کنکور مشغول خوردن بیسکویت و ساندیس باشند و جلسه امتحان را برای تفریح شرکت کرده باشند.

 « فَأَمَّا مَنْ أُوتىِ‏َ كِتَابَهُ بِیَمِینِهِ فَیَقُولُ هَاؤُمُ اقْرَءُواْ كِتَابِیَهْ* إِنىّ‏ِ ظَنَنتُ أَنىّ‏ِ مُلَاقٍ حِسَابِیَهْ* فَهُوَ فىِ عِیشَةٍ رَّاضِیَةٍ* فىِ جَنَّةٍ عَالِیَةٍ* قُطُوفُهَا دَانِیَةٌ* كلُواْ وَ اشْرَبُواْ هَنِیَا بِمَا أَسْلَفْتُمْ فىِ الْأَیَّامِ الخْالِیَةِ* وَ أَمَّا مَنْ أُوتىِ‏َ كِتَابَهُ بِشِمَالِهِ فَیَقُولُ یَالَیْتَنىِ لَمْ أُوتَ كِتَابِیَهْ* وَ لَمْ أَدْرِ مَا حِسَابِیَهْ* یَالَیْتهَا كاَنَتِ الْقَاضِیَةَ* مَا أَغْنىَ‏ عَنىّ‏ِ مَالِیَهْ* هَلَكَ عَنىّ‏ِ سُلْطَانِیَهْ* خُذُوهُ فَغُلُّوهُ؛ (حاقه/ آيات ۱۹-۳۰)
پس کسانی که کارنامه اش را به دست راستش دهند فریاد می زند که: (ای اهل محشر) کارنامه مرا بنگرید و بخوانید؛ من یقین داشتم که به حساب اعمالم می رسم او در یک زندگی رضایت بخش قرار دارد، در بهشتی عالی ... اما کسی که کارنامه اش را به دست چپش بدهند می گوید: ای کاش هرگز کارنامه ام را به من نمی دادند و نمی دانستم حساب من چیست. ای کاش مرگم فرا می رسید مال و و ثروتم هرگز مرا بی نیاز نکرد، قدرت من نیز از دست رفت.[ خدا امر می کند که ] او را بگیرید و در بند و زنجیرش کنید»

البته به این نکته نیز باید توجه داشت که به قول معروف: آواز دهل از دور خوش است. و الا در دنیا هر کس به اندازه ای از سختی و مصیبت بهره مند می شود.  شاید شما وضع کسی را بنگرید و تصور کنید که اگر شما به جای او بودید، زندگی تان سراسر خوشی بود. اما آن انسان با ظرفیت متفاوتی که داردف سختی ها و رنج های خاص خویش را دارد که شاید شما متوجه آن نباشید.