دیدگاه اسلام درباره عید نوروز چیست؟

پرسش:

دیدگاه اسلام درباره عید نوروز چیست؟

پاسخ:

اسلام به طور کلی با سنت هایی که عقلانی و حسنه می باشند، هیچ مخالفتی نداشته و آنها را نفی نمی کند. حضرت علی (ع) هنگامی که مالک اشتر را به منطقه مصر اعزام می کند، به او توصیه می کند که در مقابل سنت های آن منطقه این گونه موضع گیری کند: «وَ لَا تَنْقُضْ سُنَّةً صَالِحَةً عَمِلَ بِهَا صُدُورُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ اجْتَمَعَتْ بِهَا الْأُلْفَةُ وَ صَلَحَتْ عَلَیْهَا الرَّعِیَّةُ وَ لَا تُحْدِثَنَّ سُنَّةً تَضُرُّ بِشَیْ‏ءٍ مِنْ مَاضِی تِلْكَ السُّنَنِ فَیَكُونَ الْأَجْرُ لِمَنْ سَنَّهَا وَ الْوِزْرُ عَلَیْكَ بِمَا نَقَضْتَ مِنْهَا[۱] و آداب پسندیده ‏اى را كه بزرگان این امّت به آن عمل كردند، و ملّت اسلام با آن پیوند خورده، و رعیّت با آن اصلاح شدند، بر هم مزن، و آدابى كه به سنّت‏هاى خوب گذشته زیان وارد مى ‏كند، پدید نیاور»

اما اگر سنتی با معیارها و موازین عقلانی ناسازگار باشد، اسلام انسان را به تفکر دعوت می کند، که میزان ها و معیارهای پوچ و بیهوده را ملاک قرار ندهد و تنها آن چیزی را بپذیرد که عاقلانه باشد:
«قالُوا حَسْبُنا ما وَجَدْنا عَلَیْهِ آباءَنا أَ وَ لَوْ كانَ آباؤُهُمْ لا یَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ لا یَهْتَدُونَ * یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا عَلَیْكُمْ أَنْفُسَكُمْ[مائده/۱۰۴-۱۰۵] مى ‏گویند: «آنچه از پدران خود یافته ‏ایم، ما را بس است!» آیا اگر پدران آنها چیزى نمى ‏دانستند، و هدایت نیافته بودند (باز از آنها پیروى مى‏ كنند)؟! * اى كسانى كه ایمان آورده ‏اید! مراقب خود باشید!»

بنابراین اگر سنتی واجد مولفه های عقلانی و مثبت باشد، نه تنها نباید با آن مخالفت کرد، بلکه به فرمایش حضرت علی (ع) باید از احداث عواملی که به آن آسیب می رساند نیز دوری کرد. از همین رو، ماهیت اعیاد نوروز، اگر شاد کردن دل مومنان، صله رحم و ... باشد، قطعا از نظر اسلام مورد تائید است:
«در نوروز، هدیه اى خدمت امام على علیه السلام آوردند. حضرت پرسید : این چیست؟ عرض كردند : اى امیر المؤمنین! امروز نوروز است. امام علیه السلام فرمود : هر روزمان را نوروز كنید!»[۲]

البته باید همیشه معیارها را به صورت جدی مدنظر قرار داشته باشیم و سعی کنیم اصل و اساس را بر همان فاکتورهای مثبت قرار دهیم. از همین رو، اسلام برای نوروز آدابی قرار داده است:
«امام صادق علیه السلام : چون نوروز فرا رسد، بدن خود را بشوى و پاكیزه ترین جامه هایت را بپوش و با خوش بوترین عطرها خودت را معطّر كن و در آن روز روزه دار باش.»[۳]

از سویی نیز باید توجه داشته باشیم که درباره نوروز اخبار متعارضی نیز داریم که تقیه در برابر حکام جور (که ایرانیان در دربار آنها موثر بوده اند)، و انگیزه جعل حدیث در دعواهای شعوبیگری و مقابله با آن و ... می تواند منشا این اخبار متعارض باشد. و کسی که معیارها و ضابطه کلی ذکر شده در پیش را مد نظر قرار داشته باشد، این اخبار متعارض او را دچار ابهام نمی کند.

در این جا دو نمونه از این اخبار متعارض درباره نوروز را ذکر می کنیم:

به نقل از معلّى بن خنیس ـ : در روز نوروز خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم حضرت فرمود : آیا مى دانى امروز چه روزى است؟ عرض كردم : فدایت شوم، این روزى است كه ایرانیان آن را گرامى مى دارند و در آن به یكدیگر هدیه مى دهند. امام فرمود : سوگند به آن خانه كهن كه در مكّه است، جز این نیست كه این یك ریشه كهن دارد، من برایت توضیح مى دهم تا آن را بدانى...  اى معلّى! روز نوروز، همان روزى است كه خداوند در آن از بندگان پیمان گرفت كه او را بپرستند و هیچ انبازى برایش نیاورند و به فرستادگان و حجتهاى او و به امامان علیهم السلام ایمان بیاورند. نوروز نخستین روزى است كه خورشید در آن طلوع كرد... هیچ نوروزى نیست مگر این كه ما در آن روز منتظر فرج هستیم؛ زیرا نوروز از روزهاى ما و شیعیان ماست. ایرانیان آن را حفظ كردند و شما آن را از دست نهادید... نوروز نخستین روز از سال ایرانیان است... .[۴]

نقل شده است كه منصور از موسى بن جعفر علیه السلام تقاضا كرد كه در روز نوروز در خانه بنشیند، تا مردم براى تبریك گویى پیش ایشان روند و هدایایى را كه برایش مى برند نیز بپذیرد. امام علیه السلام فرمود : من در اخبار جدّم پیامبر خدا صلى الله علیه و آله جستجو كردم، اما براى این روز خبرى پیدا نكردم. نوروز سنّت ایرانیان است و اسلام آن را منسوخ كرده است. پناه به خدا از این كه چیزى را زنده كنیم كه اسلام از بین برده است. منصور گفت : ما این كار را فقط براى خاطر نظامیان مى كنیم. بنا بر این، تو را به خداى بزرگ سوگند مى دهم كه جلوس كنى و حضرت پذیرفت و جلوس كرد... .[۵]

[۱]. نهج البلاغه، نامه ۵۳.
[۲]. كتاب من لا یحضره الفقیه: ٣/٣٠٠/٤٠٧٣.
[۳]. وسائل الشیعة: ٧/٣٤٦/١.
[۴]. بحار الأنوار: ٥٩/٩٢/١.
[۵]. بحار الأنوار: ٥٩/١٠٠/٢ و ٤٨/١٠٨/٩.