آیا ریشه اصلی عاشورا، روزی نیست که ابوسفیان مجبور شد، مسلمان شود؟

با عرض سلام

مطالعه سیره رسول الله(ص) نشان می دهد که آن حضرت اصل اولیه برخورد خویش را با تمام مخالفان، بردباری و ملایمت قرار داده است. برقراری صلح و انعقاد پیمان نامه های بسیار بین پیامبراعظم (ص) و مخالفان آن حضرت، دلیل تمایل شدید ایشان به مدارا و همزیستی مسالمت آمیز است. اما این اصل هرگز باعث نمی گردید که آن حضرت در برابر دشمنان کینه توز و توطئه گر، در هر شرایطی طبق همین اصل رفتار نماید؛ بلکه در صورت کشف توطئه دشمن، پیمان شکنی، تجاوز آنها به مقر حکومت اسلامی و تهدید کیان اسلام، پیامبر (ص) نیز با قاطعیت و سختگیری تمام رفتار می کردند.
مدارا یکی از اصول اخلاقی اسلام است که در بهبود روابط اجتماعی نقشی مهم و اساسی دارد. اگر در جامعه ای از این اصل ارزشمند به درستی و بجا استفاده شود، از بسیاری از کجروی ها، از جمله قطع روابط و کینه ورزی و دشمنی، جلوگیری خواهد شد و اعضا و افراد آن جامعه با آرامش روانی بیشتری زندگی خواهند کرد.
در رابطه با نوع برخورد پیامبر(ص) با ابوسفیان و خانواده اش آنچه مسلم است آن حضرت بنابر مصالحی اینگونه برخورد کرده اند و قطعاً تصمیم آن حضرت بر طبق فرامین و دستورات الهی بوده است،چرا که خداوند در قرآن کریم می فرماید:

وَمَا ینْطِقُ عَنِ الْهَوَى(النجم/۳)
و هرگز از روی هوای نفس سخن نمی‌گوید!

إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْی یوحَى(النجم/۴)
آنچه می‌گوید چیزی جز وحی که بر او نازل شده نیست!

علاوه بر این:
آنچه به ما کمک خواهد کرد تا حدی به چرایی برخورد پیامبر با اشخاصی همچون ابوسفیان پی ببریم این است که:

یکی از ابعاد شخصیت پیامبر اعظم (صلی الله علیه وآله) که می‌تواند الگویی مناسب برای برپایی حکومت اسلامی و تداوم آن باشد، شیوه برخورد آن حضرت با مخالفان و منتقدان در حکومت نبوی است. بعد از هجرت پیامبر به مدینه و برپایی دولت نبوی گروه های مختلفی به دشمنی و مخالفت با پیامبر و حکومت تازه تأسیس نبوی پرداختند. سران مشرک قریش در مکه و مدینه، یهودیان مدینه، منافقان مدینه و اطراف آن، افراد ناآگاه و مستضعفان فکری که به وسیله رؤسای قبایل و یهود برای دشمنی با دولت نبوی مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

پس از تشکیل حکومت اسلامی مبنای پیامبر، در ابتدا همزیستی با همه شهروندان بود. در چارچوب عدالت و مدارای اسلامی با آنها برخورد می‌کرد و تا حد اعلا، بدیها، کارشکنیها و دشمنیهای مخالفان را تحمل می‌نمود. برخورد پیامبر با این مخالفان هرگز از اصل هدایت‌گری، انصاف، رحمت و عدالت عدول نکرد، در برخی موارد در مقابل دشمنان اسلام با قاطعیت ایستاد.

این اصل و رفتار پیامبر (ص) با مخالفان، طبق فرمان خداوند و آیین نامه ای است که می فرماید:

وان جنحوا للسلم فاجنح لها[انفال،۶۱] اگر مخالفان تمایل به صلح نشان دادند، تو نیز تمایل نشان بده.
خداوند متعال در آیه ۱۵۹ سوره آل عمران، مهمترین دلیل موفقیت رسولش را اخلاق نیکو و خلق عظیم معرفی می کند.آنجا که می فرماید:
«فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِینَ : پس به بركت رحمتى از جانب خداوند با آنها (امت خود) نرمخو شدى، و اگر بد خلق و سختدل بودى حتما از دورت پراكنده مى‏شدند. پس، از آنها درگذر و برایشان آمرزش طلب و در كارها با آنان مشورت نما، و چون تصمیم گرفتى بر خدا توكل كن، كه بى‏تردید خداوند توكل كنندگان را دوست دارد».

در ضمن حاکم شدن ابوسفیان بر نجران از سوی پیامبر(ص) مورد اختلاف می باشد:

در حالیکه ما روایاتی مستند داریم که طلقاء و ابناء الطلقاء بدستور پیامبر حق حاکمیت نداشتند چطور ممکن است خود پیامبر چنین حکمی صادر کرده باشد.

نام ابوسفیان در شمار شاهدان قرارداد صلح پیامبر(صلی الله علیه و اله) با مسیحیان نجران در سال نهم ق. یاد شده است.[۱]شاید همین دستمایه‌ شده تا برخی ادعا كنند پیامبر(صلی الله علیه و اله) وی را عامل خود بر نجران و پسرش یزید را حكمران تیماء قرار داده است.[۲]آنان برای اثبات این مدعا به شعری از شاعری گمنام استناد كرده‌اند:
كذاك قد ولّی أباسفیانٍ
خَربن حربٍ بعد ذا نجرانا[۳]

ابن‌ حجر موضوع ولایت ابوسفیان بر نجران را اثبات‌پذیر نمی‌داند و به نقل از واقدی می‌گوید: اصحاب ما آن را انكار می‌كنند.[۴]یعقوبی عامل پیامبر(صلی الله علیه و اله) بر نجران را فروة بن مَسیك مرادی دانسته است.[۵]

پی نوشتها:
[۱]. الطبقات، ج۱، ص۳۵۸؛ فتوح البلدان، ص۷۸.
[۲]. زاد المعاد، ج۱، ص۱۲۱.
[۳]. نظام الحكومه، ج۱، ص۲۴۵.
[۴]. الاصابه، ج۳، ص۳۳۳.
[۵]. تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۲۲.