چگونه می توان اعمال را خالصانه برای خدا انجام داد؟

اخلاص مرتبه عالی ای است که هر کس به آن برسد، دارای سعادتی عظیم شده است. آنجا که تمام دنیا اندک شمرده می شود، حکمت خیر کثیر خوانده می شود:
«فَما مَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا فِی الْآخِرَةِ إِلاَّ قَلیلٌ[توبه/۳۸] متاع زندگى دنیا، در برابر آخرت، جز اندكى نیست!»
«وَ مَنْ یُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً كَثیراً[بقره/۲۶۹] هر كه حكمت یافت، خیرى فراوان یافت.»

و سرچشمه های حکمت در اخلاص قرار دارد:
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می می فرمایند: "هیچ بنده ای از بندگان خدا چهل روز اخلاص را پیشه خود نمی سازد مگر این كه چشمه های حكمت و دانش از قلبش بر زبانش جاری می شود".[۱]

اخلاص این است كه انسان در تمام كارها انگیزه اش تنها خدا باشد. و برای رسیدن به اخلاص می توان دو راهکار نظری و عملی ارائه کرد.
راهکار نظری برای رسیدن به اخلاص، کسب یقین است. امیرمؤمنان علی علیه السلام می فرمایند: "اخلاص ثمره یقین است."[۲] همچنین ایشان فرموده اند: "سرآغاز اخلاص نا امیدی از غیر الله است".[۳]
اگر انسان یقین و باور داشته باشد كه تمام نعمت های الهی از خدای متعال است و خیر و نیکی ای برای انسان جز با تقدیر الهی رقم نمی خورد، در اعمال و رفتارش جز خدای متعال را در نظر نمی گیرد. و اخلاص در اعمالش متجلی می شود.

اما راهکار عملی حساب کشی دقیق و پاسبانی دروازه های قلب است: اگر می خواهی به مرحله ای برسی كه بدانی كارهای شما با اخلاص بوده یا خیر؟ باید مدّتی در رفتار و حركات و سكنات خود دقّت كنی و خفایای قلب خود را تفتیش نموده و از آن حساب شدیدی بكشی،‌ همانند این كه انسان از شریك خود حساب می كشد. حتی اگر دیدی واجبات خود را در ظاهر و علنی نمی توانید خالص كنید، ‌آن را در خفا انجام دهید. اگر چه كمتر اتفاق می افتد كه در واجبات ریا شود،‌ بلكه بیشتر در خصوصیات و مستحبات ریا اتفاق می افتد. در هر صورت، باید با جدیّت كامل قلب خویش را از لوث شرك و ریا پاك كنی تا ان شاءالله كارهای شما با اخلاص انجام شود. اگر می خواهید بفهمید كه بعد از عمل، كار شما با اخلاص انجام گرفته،‌ باید ببینید كه اگر نیّتی جز رضای خدا نداشتید،‌ و كار شما از ریا و خودنمایی خالص بود و طمعی از حیث دنیا و یا ترس از كسی جز خدا در كار شما دخیل نبود، بدانید كه عمل شما مخلصانه انجام گرفته است، گرچه ممكن است گاهی انسان،‌ كاری را به قصد ثواب، یا كسب بهشت الهی و حتی بر آورده شدن حاجتی،‌ انجام دهد،‌ كه این منافاتی با اخلاص ندارد.

برای طالبان اخلاص، شناختن نشانه های آن نیز لازم است که نمونه هایی از آن را بیان می کنیم:
امیرالمؤمنین علی(ع) فرموده اند: "كسی كه نهان و آشكار و كردار و گفتارش یكسان باشد، به راستی امانتش را ادا و عبادتش را خالص كرده است".[۴]

ایشان در روایت دیگری فرموده اند:‌ "عبادت خالص آن است كه انسان به كسی جز خدا امیدی نداشته باشد و جز گناهش از چیزی بیمناك نباشد".[۵]
امام صادق(ع) می فرمایند: "عمل خالص آن است كه نخواهی كسی جز خدا تو را برای انجام آن ستایش كند".[۶]
همچنین ایشان می فرمایند: "هیچ بنده ای به حقیقت اخلاص نمی رسد مگر آن كه دوست نداشته باشد مردم او را برای كارهایی كه برای خدا انجام دهده،‌ ستایش كنند".[۷]

البته باید در نظر داشت که اگر انسان بخواهد به مرحله عالی اخلاص برسد، بسیار دشوار می باشد و هر كس نمی تواند به راستی چنین ادّعایی نماید. البته نباید انسان مأیوس شود. باید تمرین كرد، چرا كه خودسازی و ریاضت نفسانی همانند ورزش جسمانی است. همان طور كه در تربیت بدن، باید از كم شروع كرد و به تدریج بالا رفت تا به مرحله قهرمانی رسید، در تهذیب روح نیز باید از كم شروع كرد و به تدریج بالا رفت. آنان كه به مراحلی از كمال رسیده اند، بدون زحمت و رنج بدین مقام نایل نشده اند، بلكه سال ها زحمت كشیده و با هوای نفس مبارزه كرده و كوشیده اند نیّت خود را خالص كنند و برای جلب رضایت پروردگار وظایف خویش را انجام دهند. انسان باید همیشه از خدا بخواهد كه به او توفیق دهد تا پایان كار خلوص خود را حفظ كند، چرا كه گاهی در میان راه به موانعی برخورد می كند كه ادامه راه بسیار دشوار است.

[۱]- بحارالانوار، ج ۶۷، ص ۲۴۲، حدیث ۱۰.
[۲]- غررالحكم، ج ۱، ص ۲۱۴.
[۳]- فهرست موضوعی غرر، ص ۴۳۰.
[۴]- نهج البلاغه، نامة ‌۲۶.
[۵]- بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۲۲۹.
[۶]- اصول كافی، ج ۲، ص ۱۶، حدیث ۴.
[۷]- مشكوه الانوار، ص ۱۱،‌ به نقل از اخلاق عملی، آیت الله مهدوی كنی،‌ ص ۴۲۱