چه کنیم حضور قلب داشته باشیم؟

دو فاکتور در شکل دادن اعمال انسان موثر است. ۱- شناخت ها ۲- شخصیتی که در اثر اعمال به وجود آمده است.
یعنی اگر کسی شناخت صحیحی داشته باشد و با اعمال بد، خود را به زشتی عادت نداده باشد، به راحتی می تواند افعال صحیح را انجام دهد. از همین رو چگونگی ایجاد حضور قلب را در دو بخش باید بجوییم:
۱- کسب معرفت صحیح نسبت به مقوله حضور قلب در نماز
۲- اصلاح اعمال و تمرین حضور قلب، برای رساندن نفس به مرتبه ای که به راحتی با حضور قلب نماز بخواند.

درباره شناخت از اعمال و اقوال معصومین (سلام الله علیهم) مطالبی نقل می کنیم:

۱- ابراهیم كرخى گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم مى‏فرمود: خداوند در این جهان براى هیچ فردى پارسائى و زهد [و حضور قلب در نماز را] فراهم نكرد مگر اینكه من براى او امید بهشت دارم، بعد فرمود: و دوست دارم اینكه هر مؤمنى از شما شیعیان هنگام نماز واجب خود دلش متوجّه خداوند باشد، و فكرش بدنیا و امور دنیوى مشغول نگردد، چون هیچ مؤمنى در نماز به خداوند از روى دل متوجّه نباشد جز اینكه خداوند نیز به او روى آورد و دل بندگان را بدوستى او توجّه دهد علاوه بر آنكه خود وی را دوست میدارد.[۱]

۲- امام پنجم(ع) فرمود على بن الحسین(ع) در هر شبانه روزى هزار ركعت نماز میخواند چنانچه امیر المؤمنین (ع) میكرد پانصد نخله خرما داشت و پاى هر نخله‏اى دو ركعت نماز میگذاشت و چون به نماز می ایستاد رنگش دگرگون میشد در نماز می ایستاد چنان كه بنده ذلیل پیش پادشاه بزرگى بایستد اندامش از ترس خدا می لرزید نماز كسی را میخواند كه با نماز وداع میكند و عقیده دارد كه نماز دیگر را نخواهد خواند و عمرش كفاف نخواهد داد كه نماز بهترى بجا بیاورد.

یك روز نماز میخواند و رداء از سر یك شانه‏اش افتاد آن را درست نكرد تا از نمازش فارغ شد یكى از اصحابش از این موضوع از وى پرسش كرد فرمود واى بر تو آیا میدانى برابر كى ایستاده بودم براستى همان مقدار از نماز بنده پذیرفته است كه حضور قلب داشته باشد.[۲]
و درباره بخش دوم باید بگوییم که تمرین حضور قلب این گونه است که به محض مبتلا شدن به عدم حضور قلب، سریعا از افکار و دل مشغولی های دیگر فارغ شویم و متذکر شویم که در محضر رب العالمین ایستاده ایم.

و درباره اعمال نیز، بیشتر از آنکه نیاز به گفتن باشد، می توانیم تجربه کنیم. یک روز با خود شرط کنیم که مراقبت بیشتری در اعمال داشته باشیم و تقوای الهی را مرعات کنیم، تا نتیجه این مراقبت را در نماز ببینیم.

این تجربه برای ما هزینه ای ندارد در حالی که هزینه های بسیاری برای تجربه های غیر عاقلانه می پردازیم. و کسی که با تجربه، ثمره مراقبت بر اعمال خود را می یابد و از لذت حضور در محضر حق بهره مند می شود، نزد خود می فهمد که اگر این مراقبتش بیشتر شود، حضور قلبش بیشتر شده و بهره بیشتری از لذت مناجات خواهد برد.

[۱]. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص: ۱۳۵.
[۲]. الخصال، ج‏۲، ص ۵۱۷.