آیا گزارش تاریخی درباره کشتار قبیله «ازد» صحیح است ؟

آیا این گزارش تاریخی معتبر است که می گوید:امام ﻋﻠﯽ ﻭ ﯾﺎﺭﺍﻧﺶ ﺩﺭ ﯾﮏ ﺭﻭﺯ، ﺗﻌﺪﺍﺩ ۲۵۰۰ ﻧﻔﺮ ﺍﺯ ﺧﺎﻧﺪﺍﻥ “ ﺍﺯﺩ ” ﺭﺍ ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪند، ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺯﻧﺪﻩ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺭﺍ ﺩﻟﺪﺍﺭﯼ ﺩﻫﺪ.
‏(ﻣﺮﻭﺝ ﺍﻟﺬﻫﺐ، ﺟﻠﺪ ﺍﻭّﻝ، ﺻﻔﺤﻪ ﯼ ۷۲۹ ‏).

اینگونه مطالب که ناشی از شدت کینه و عداوت و جهل و تعصب عده ای نسبت به دین اسلام و امامان شیعه بخصوص مولای متقیان علی(علیه السلام) است،تازگی ندارد و بارها بدان پاسخ داده شده است.این افراد با سوء استفاده از کم اطلاعی مردم،با نشر یک بخش خاص از یک گزارش تاریخی و بدون ذکر حوادث پس و پیش آن درصدد خاموش کردن نور ولایت و امامت هستند،ولی غافل از اینکه:

                                           چراغی را که ایزد برفروزد    هر انکس پف کند ریشش بسوزد

اما در مورد کشتار خاندان ازد:

آنچه در كتاب مروج الذهب آمده اين است كه در ضمن نقل ماجراي جنگ جمل چنين مي گويد به ابى لبيد جهضمى كه از قوم ازد بود گفتند «على را دوست دارى؟» گفت «چگونه كسى را كه در يك قسمت روز دو هزار و پانصد كس از قوم مرا كشته است دوست داشته باشم؟ آنقدر از مردم كشت كه كسى نبود كسى را تسليت گويد و هر خاندانى به كشتگان خود مشغول بود.»

چنانچه خوب به آمار هايي كه توسط مورخان در باره جنگ جمل ارائه شده است نظري داشته باشيد خواهيم يافت كه آمار دقيقي در دست نيست.

از آمار كه بگذريم دفاع امام علي(ع) از كيان اسلامي و سركوب شورشيان جمل بود كه در آغاز شورش و كودتا و در بصره ماموران مسجد و دار الاماره و زندان را و بيش از سيصد نفر از قبيله عبدالقيس را كشتند و به بيت المال دست اندازي كردند و جنايات فراواني به جا آوردند، عثمان بن حنيف استاندار علي(ع) را دستگير کردند. او را مورد ضرب و هتک قرار دادند و موهاي سر و محاسنش را کندند. درباره قتل او مشورت کردند، ‌ولي چون از نفوذ برادرش سهل بن حنيف واهمه داشتند، او را رها کردند. (۱)

پس علت پيكار على (ع) با آنان اين بود كه عليه او طغيان كرده بودند و براى همين به اصحابش فرمود: شما شروع به جنگ نكنيد تا آنان نبرد را با شما آغاز كنند. (۲)

از اين جا معلوم مى شود كه امام در صدد دفاع از كيان اسلام و مسلمين بوده و اين حق خليفه مسلمانان است كه در برابر خروج كنندگان ايستادگى و دفاع نمايد. حتى حضرت على(ع) به اصحاب جمل سه روز مهلت داد تا از شورش عليه حكومت اسلامى دست بردارند. امام با عايشه ، طلحه و زبير سر جنگ نداشت كه با آنان بجنگد .

بيهقى در اين باره گويد: «على با اهل جمل نجنگيد تا آن كه سه روز آنان را به اطاعت و حق فراخواند. در اين سه روز سپاه آن حضرت مجروحين فراوانى داد، ولى به دستور امام از جنگ پرهيز مى كردند. بعد از جنگ نيز به دستور امام كارى به مجروحان و فراريان نداشتند. بنابراين امام فقط در مقام دفاع بوده است و بس».

در گزارش ديگرى بيهقى مى نويسد: « در جنگ جمل، على ميان مردم ندا كرد: هيچ كس را با تير نزنيد و با نيزه زخمى نكنيد و با شمشير مضروب نسازيد و شروع كننده جنگ نباشيد و با آنان با لطيف ترين نحوه ممكن سخن بگوييد». (۳)

پس از جنگ نيز مشغول تدفين تمامي كشتگان گشت و حتي بر كشگان دشمن نماز خواند. حتي اموال آنان را محترم شمرد و دستور داد تمام اموال مردم را به جز اموال علامت دار حكومتي به صاحبانش برگردانند. (۴)

نتيجه آن كه: امام در راستای حفظ وحدت امت اسلامي و منافع مسلمين وبيت المال و دفاع از جان لشكريان اسلام اقدام به جنگيدن نموده و در اين راستا تعدادي كشته شده اند و پس از فرونشاندن آتش فتنه ديگر مخالفان را مجازات نكردند.

در رابطه با کشته شدن تعدادی از مردان قبیله ازد بدست یاران امام علی(ع) در جنگ جمل لازم است به نکته ای اشاره کنم:

خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:
وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَينَهُمَا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي الْمُقْسِطِينَ(الحجرات/۹)
و هرگاه دو گروه از مؤمنان با هم به نزاع و جنگ پردازند، آنها را آشتي دهيد؛ و اگر يکي از آن دو بر ديگري تجاوز کند، با گروه متجاوز پيکار کنيد تا به فرمان خدا بازگردد؛ و هرگاه بازگشت (و زمينه صلح فراهم شد)، در ميان آن دو به عدالت صلح برقرار سازيد؛ و عدالت پيشه کنيد که خداوند عدالت پيشگان را دوست مي‌دارد.

جنگ هایی که در دوران حکومت امام علی(ع) اتفاق افتادند،مصداق کامل این آیه شریفه هستند.امام علی(ع)تا آنجا که توانستند برای جلوگیری از بروز جنگ و خونریزی تلاش کردند،و وقتی دیدند که مخالفین قصد جدی برای جنگ دارند،وارد جنگ شد و این طبیعی است که در جنگ از هر دو طرف عده ای کشته خواهند شد.
بر این اساس، قوم ازد در جریان جنگ جمل، علیه حکومت مرکزی شورش کردند و همراه سایر جملی ها به جنگ برخاستند. امیر المؤمنین علی (ع) قصد نداشت با آنان بجنگد اما آنها جنگ را شروع کردند. در جنگ هم حلوا خیرات نمی کنند. از هر دو سو، بنا بر نقل تاریخ طبری، به تساوی عده ای کشته شدند. اگر قرار باشد دنبال مقصر این کشته ها بگردیم باید دید چه کسانی فتنه را ضد رهبری امیر المؤمنین علی (ع) هدایت کردند؟ رهبری ای که از قضا علاوه بر نصب الهی با روش مردم سالارانه ای هم انتخاب شده بود.

پي نوشت ها :
۱.کامل، ابن اثير، ج ۳، ص ۲۱۷.
۲. احقاق الحق، ج ۸، ص ۵۵۴ ـ ۵۵۰، دارالكتاب الاسلامى، بيروت.
۳. السنن الكبرى، بيهقى، ج ۸، ص ۱۸۱ ـ ۱۸۰، نشر دارالفكر، بيروت.
۴. تاريخ الأمم و الملوك، أبو جعفر محمد بن جرير الطبري (م ۳۱۰)، تحقيق محمد أبو الفضل ابراهيم، بيروت، دار التراث ، ط الثانية، ۱۳۸۷/۱۹۶۷، ج‏۴،ص ۵۳۹.