غیبت چیست؟

سلام علیکم
آنچه روشن است اینکه اگر شما تنها به سخنان اشاره کنید، و نامی از گوینده آنها نبرید، و طعنه زنندگان به شما مخفی مانده باشند، قطعا غیبت نیست.
همچنین اگر گفتن شما به دیگری، عنوان نهی از منکر پیدا کند، یعنی با این گفتن بتوانید جلوی آزار و اذیت آنها را بگیرید، باز هم ذکر آن اشکالی ندارد.

البته باید شخصیت خود را آنچنان قوی کنیم که سخن دیگران، ما را تحت تاثیر قرار ندهد. که در این زمینه ادبیات فارسی غنی است و داستان های جالبی درباره عدم توجه به سخنان ناروای دیگران داریم. همان طور که شخصیت های بزرگی که با صلابت، پیش رفته اند و به جای تاثیر پذیی از محیط، آن را تغییر داده اند، می توانند مورد توجه ما باشند. تا شخصیت مان را رشد دهیم.

سلام
ناسزا گفتن خود یکی از گناهان است و با غیبت فرق می کند.
و غیبت خبری است که شخص از آشکار شدن آن ناراحت شود. و بیان تصدی یک پست و سمت این گونه نیست.

سلام اگر ضرورتی برای طرح این سخنان باشد، می توان آن را بدون اشکال دانست. مثل همان مساله خواستگاری که به خاطر ضرورت می توان عیب کسی را در مشاوره مطرح کرد.

سلام دوست عزیز
پاسخ سوالات شما دقیقا در متن اصلی این صفحه هست.
لطفا دوباره مطالعه بفرمایید .

با عرض سلام خدمت شما پرسشگر گرامی!

اگر در چنین موقعیتی قرار گرفتید از راهکار زیر استفاده کنید:
۱- در صورتی که احتمال تاثیر می دهید خیلی آرام و زبان خوش و آرام به غیبت کننده تذکر دهید که این گفتار شما غیبت محسوب می شود و کار غلطی می باشد.
۲- در غیر این صورت سعی کنید حرف را عوض کنید و مسیر گفتگو را تغییر دهید.
۳- اگر موفق نشدید سعی کنید از غیبت شونده که فرد مومنی است، به نحوی دفاع نمایید تا آبرویش حفظ شود.
به طور خلاصه، بی رغبتی خود را نسبت به غیبت صورت گرفته ابراز کنید.

اگر به وظیفه خود در این زمینه عمل کنید، گناهی برای شما نخواهد بود.

با سلام و تشکر از ارتباطتان با شهر سوال!

غیبت عبارت است از: سخن گفتن پشت سر دیگران به گونه ای که غیبت شونده راضی و خشنود نباشد.

شرایط تحقق غیبت:
۱. فردی که از او غیبت می شود در جمع حاضر نباشد.
۲. آن سخن عیب و نقص محسوب شود.
۳. این عیب از عیوب پنهان باشد.
۴. فرد از شنیدن آنچه در موردش گفته می شود کراهت داشته باشد.(ممکن است از این مورد باشد!)

موفق باشید.

با سلام و تشکر از ارتباطتان با شهر سوال!

شیخ انصاری (ره) در تعریف غیبت می گوید: از مجموع اخبار و کلمات فقها در تعریف غیبت به دست می آید که غیبت عبارت است از: سخن گفتن پشت سر مردم، به کلامی که غیبت شونده از کلام بدش می آید. [۱] غیبت از گناهان کبیره است و در آیات و روایات شدیداً از آن نهی شده است. [۲]

بر اساس روایات رسیده از پیشوایان دین، حقیقت غیبت آن است که کسی درباره دیگری چیزی بگوید که اگر بشنود، خوش نمی دارد. خواه در باره نقص و عیب باشد که در خود او، یا در بدن او، و یا در دین یا دنیای او است، و یا در چیزی است که وابسته به او است.

در قرآن از غیبت کردن همانند خوردن گوشت برادر مؤمن در صورتی که مردار است یاد شده است. [۳] و در روایات از غیبت کننده بعنوان منفورترین مخلوقات [۴] ، بدترین مردم [۵] ، شریک شیطان [۶] و منافق [۷] یاد شده، و برای غیبت تعبیراتی از قبیل خورشت سگان اهل جهنم [۸] و عملی زشت تر از زنا بکار رفته است.

در این که چه کسانی غیبتشان حرام است؛ آیا همه مؤمنان و مسلمانانی که خدا و رستاخیر را باور دارند و به اسلام پای بندند، یا ...؟، بسیاری از علما و فقها، در پاسخ به این پرسش با استناد به آیات و روایاتی که درباره غیبت آمده است، می گویند: اساس و مناط در حرام بودن غیبت و بدگویی پشت سر دیگران، احترامی است که انسان ها از جانب دین، به دست آورده اند. از این رو کسانی که مؤمن نیستند، از آن جا که خود به خواست خویش وارد حریم ایمان نشده اند، احترامی ندارند. بنابراین، غیبت اینان روا دانسته شده است. [۹]

لازم به ذکر است که در امر غیبت شرایطی معتبر دانسته شده است که با حصول مجموع آنها عنوان غیبت تحقق پیدا می کند؛ مثلا:

۱. فردی که از او غیبت می شود در جمع حاضر نباشد.

۲. آن سخن عیب و نقص محسوب شود.

۳. این عیب از عیوب پنهان باشد.

۴. فرد از شنیدن آنچه در موردش گفته می شود کراهت داشته باشد. [۱۰]

نکته قابل ذکر در پاسخ به بخش دوم سؤالتان آن است که گرچه غیبت از گناهان بزرگ اخلاقی و اجتماعی بوده و مفاسد و بی سامانی های خطرناکی بر آن مترتب است، اما بر اساس احادیث ائمه (ع)، در موارد ویژه ای که پای مصلحت و خیر انسان ها در میان است و هدفی مشروع و عقلایی دارد که مفاسد آن را جبران می کند، یا این که مفسده ای ندارد، به لحاظ شرعی جایز شمره شده است.

از پیامبر اکرم (ص) آمده است: "من القی جلباب الحیاء عن وجهه فلاغیبة له"؛ کسی که پرده حیا و شرم را از روی خود کنار زند غیبتش حرام نیست. [۱۱] از مفهوم این روایت می توان بهره برد که اگر فردی به زشتی ها افتخار می کند و هیچ حیایی قایل نمی شود، و با این عمل خویش نوعی فساد و بی بندوباری را در جامعه ترویج می کند، حرمت و شخصیت خود را از بین برده و این رفتار اوست که موجب تجویز بدگویی (غیبت) شده است.

در روایتی نیز از امام باقر علیه السلام آمده است: "سه گروه دارای حرمت و احترام نیستند (غیبت شان مباح) است: ۱. هوسباز بدعتگذار ۲. پیشوا و حاکم ستمگر ۳. فاسقی که گناهش را علنی کند. [۱۲]

در هر صورت برخی از موارد غیبت های مجاز عبارت اند از:

۱.دادخواهی از ظالم ۲. نهی از منکر ۳. پرسش و استفتا ۴. غیبت دانشمند نمایان ۵. غیبت متجاهر به فسق.

البته طبق دیدگاه فقهای شیعه درباره متجاهر به فسق باید گفت: غیبتشان جایز است در همان گناهی که به آن تجاهر می کنند، نه گناه های مستور و پوشیده. [۱۳] و گر نه همه مردم از آن جهت که معصوم نیستند گناهانی انجام می دهند و اگر قرار باشد غیبت کسی که گناهی مرتکب شد جایز باشد، در جامعه آبرویی برای کسی باقی نمی ماند.

در پاسخ به بخش سوم سؤالتان باید گفت: در بسیاری موارد از اعلام عیب فرد (غیبت) این عمل برای کسب یک اجماع کلی برای هدایت فرد به مسیر خیر و صلاح است؛ مانند شورای پزشکی که در مورد بیماری یا عیوب مخفی یک فرد گفت و گو می کنند، [۱۴] تا بتوانند راهی جهت بهبود وضعیت جسمانی بیمار بیابند، در نتیجه مجوز برای غیبت در احکام شرعی داریم. لکن آنچه مهم است، این است که در این حالت حتماً شرایط امر به معروف و نهی از منکر لحاظ شده و طبق آن عمل شود. [۱۵]

با این تفصیل، بیان عیب استادی که ضعیف درس می دهد اگر به منظور رسیدن به اجماع کلی برای انتخاب استاد اصلح و مجرب باشد، در صورتی که اولاً با رعایت احترام و نگهداشت حرمت استاد باشد و ثانیاً قصد مذمت، تنقیص و تخریب او نباشد با رعایت شرایط یاد شده بلا اشکال است.

برای آگاهی بیشتر رجوع کنید به:

مکاسب محرمه، امام خمینی، ص ۳۷۰- ۴۸۰.

مکاسب محرمه،شیخ انصاری، ج ۱، ص۲۶۷- ۳۱۹

غیبت،خلجی، محمد تقی.

غیبت از نگاه شیخ انصاری، میرزا خانی، حسین.

پی نوشت ها:
[۱] شیخ انصاری، مکاسب محرمه، ج ۱، ص ۲۷۶.
[۲] حجرات،۱۲؛ همزه،۱.
[۳] حجرات، ۱۲
[۴] غررالحکم، ج ۲، ص ۸۲۴، ح ۳۱۲۸.
[۵] همان منبع، ص ۳۸۱، ح ۲۹۱۱.
[۶] بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۲۵، ح۲۱.
[۷] غررالحکم، ج ۱، ص ۱۳، ح ۴۸۴.
[۸] همان منبع، ص ۲۹۸، ح ۱۱۴۴.
[۹] خلجی، محمد تقی، غیبت، ص ۱۲۸.
[۱۰] نک: نراقی ، محمد مهدی، جامع السعادات، ج ۲، ص ۲۹۳ ؛ شهید ثانی، جامع المقاصد، چاپ آل البیت، ج ۴، ص ۲۷. شیخ انصاری در کتاب مکاسب می گوید: از مجموع آنچه در بحث غیبت (در تحقق عنوان غیبت) مطرح است، اعم از روایات و اقوال فقها، این جمع بندی را می شود کرد؛ الف: اگر چیزی که پشت سر دیگری گفته می شود نقص نباشد، در این صورت غیبت نیست، اگر چه غیبت شونده به خیال خود معتقد باشد غیبت است. ب: و اگر _ چیزی که پشت سر غیبت شونده گفته می شود _ به حسب حال او شرعا یا عرفا نقص باشد، در صورتی که برای شنونده مخفی باشد ، به طوری که غیبت شونده از برملا شدن پیش دیگران استنکاف داشته باشد، و به علاوه غیبت کننده هم اراده کند که او را ناقص نشان دهد، این گونه سخن گفتن قدر متیقن در زمره ی غیبت به شمار می آید. ج: و اگر غیبت کننده – در مورد مذکور – تنقیص طرف را اراده نکرده باشد، در این جا هم ظاهرا حرام است؛ زیرا در واقع کاشف عیب مؤمن است. علی ای حال از حیث عقل و نقل، در این که آشکار نمودن آنچه موجب خواری و مهانت مؤمن می شود، اجمالاً حرام است، اشکالی وجود ندارد. د: اگر سخنی که پشت سر دیگری گفته می شود، نقصی باشد که برای شنونده روشن باشد، در این صورت چنانچه غیبت کننده قصد مذمت نکند، و ضمناً آن وصف هم از اوصافی که اشعار به نکوهش دارند نباشد، ظاهراً غیبت به حساب نمی آید؛ زیرا غیبت شونده نه از جهت اظهار، و نه از حیث مذمت متکلم، و نه از حیث اشعار، اکراهی ندارد. و اگر از اوصافی باشد که اشعار به مذمت دارند، یا متکلم قصد سرزنش طرف را داشته باشد، در این صورت بی شک حرام است. و حتی صورت قبلی اش هم به خاطر حرمت اذیت و شماتت و ...مؤمن حرام است. (شیخ انصاری، مکاسب محرمه، ج ۱،ص ۲۷۸- ۲۸۶).
[۱۱] جامع السعادات، ج ۲، ص ۳۲۲.
[۱۲] وسائل الشیعه، ج ۸، ص ۶۰۵، ح ۵.
[۱۳] نک: بهجت، محمدتقی، جامع المسائل، ج ‏۲، ص ۴۰۴.
[۱۴] جامع السعادات، ج ۲، ص ۳۲۱.

موفق باشید.

سلام

تشکر از ارتباط شما

برای اینکه خیالتان راحت باشد که غیبت نمی شود از او بخواهید که از شما در این مورد مشورت خواهی کند و وقتی او مشورت خواست مورد را ذر حدی که او موضوع را متوجه شود به او بگویید.

با سلام و تشکر از ارتباطتان با شهر سوال!

پرسشگر گرامی،
در ابتدا برای اینکه به عنوان قاعده در ذهن داشته باشید، تعریف دقیق غیبت را خدمتتان عرض می کنیم تا از این پس آن را با موارد بوجود آمده تطبیق دهید و در ادامه به جزییات مطرح شده توسط شما می پردازیم:

الف) غیبت کردن به معنی گفتن بدی‌های یک فرد در جمعی که او در آن حضور ندارد به کار می‌رود. اصطلاح دیگری که معادل این معنای غیبت است، پشت سر کسی بدگویی کردن یا پشت سر کسی حرف زدن است.[۱] زمانی آنچه که پشت سر کسی گفته می‌شود غیبت نام می‌گیرد که اولاً آن فرد از شنیدنش ناراحت شود، و دوم آن که آن حرف راست باشد. اگر آنچه که پشت سر فردی گفته شده، راست نباشد، بهتان یا تهمت نام می‌گیرد.[۲] غیبت در لغت به معنی حضور نداشت یک فرد در یک مکان خاص است.[۳]

ب) پس غیبت عبارت است از: سخن گفتن پشت سر دیگران به گونه ای که غیبت شونده راضی و خشنود نباشد.
شرایط تحقق غیبت:
۱. فردی که از او غیبت می شود در جمع حاضر نباشد.
۲. آن سخن عیب و نقص محسوب شود.
۳. این عیب از عیوب پنهان باشد.
۴. فرد از شنیدن آنچه در موردش گفته می شود کراهت داشته باشد.

ج) این مطلب را هم برای شوهرتان بخوانید:
اصلا، نگاهی به روی دیگر این واقعه داشته باشید، خودتان را در حالی مجسم کنید که در محافل خانوادگی، دوستانه و حتی محل کارتان، در مورد فرد غایب آشنایی اظهار نظر می کنید و مدام از شنیده ها و دیده هایتان راجع به آن فرد برای دیگران نقل قول می کنید و او را در بهترین شق، تمجید و در بدترین شق مورد تمسخر، بدگویی، تهمت و...قرار می دهید. باز تصور کنید که از کسی شنیده اید، آن فرد غایب به طریقی از گفته های شما، راجع به خودش، مطلع شده است، فکر می کنید اگر او را ببینید چه احساسی داشته باشید؟ چگونه رفتارتان را توجیه می کنید؟ چگونه احساس واقعی تان را به او انتقال می دهید؟
صحبت کردن، یکی از الزامات زندگی اجتماعی بشر است و قطعا مفری از آن هم نیست. اما متاسفانه بسیاری از ما در این الزام بشری، راه را بیراه می رویم در دور باطل زیاده از حد صحبت کردن غوطه ور می شویم و پشت هم و زیادی صحبت می کنیم و از همه بدتر آن که پشت سر دیگران صحبت می کنیم و بدون هیچ ابایی و با خیال راحت، دانسته ها و ندانسته های واقعی و یا حتی دور از واقعیت ذهن خود را به فرد غایبی نسبت می دهیم و با دیگرانی همچون خودمان به بحث می نشینیم و ساعت های متمادی از اوقات روزانه مان را صرف تحلیل و بررسی آن قرار می دهیم و در نهایت هم بسته به شرایط گقتمان، از آن فرد غایب یک فرشته و یا دیو دو شاخ در سر می سازیم و ادامه ماجرا....
همگی ما اذعان به این مطلب داریم و معتقدیم که پشت سر دیگران حرف زدن به هیچ وجه كار پسندیده‌ای نیست و در نکوهش و مذموم شمردن آن، هر یک از ما با توجه به سطح دانش و آگاهی خود ، نطق و افاضه فیض می کنیم و از زیبنده نبودن غیبت سخن می رانیم، اما نمی دانم چرا با دانستن این حقیقت، باز هم اصرار به تکرار آن داریم و به هر طریقی شده بدان مبادرت می ورزیم؟!
نمی دانم این چه حکایتی است که نمی توانیم عالم بی عمل نباشیم و پشت سر دیگران حرف نزنیم!!! نمی دانم چرا با هم و برای هم صحبتی نداریم، اما پشت سر هم و برای هم، گفته هایمان نه تنها زیادی می کند، بلکه وقت هم کم می اوریم و در نهایت هم، دلخور از این می شویم که کاش بیش از این کنار هم بودیم و پشت سر دیگران بیشتر می بافتیم!!!
نمی دانم چرا ما، با این همه ادعا، نمی توانیم مثل دو انسان متمدن و آگاه،اگر رنجشی از هم داریم رودرروی هم بنشیم و عقده دل بگشائیم و هر آنچه دل تنگمان می خواهد بگوئیم، این چه سری است که ما با کوچکترین دلخوری، فاصله و دوری را انتخاب می کنیم و بیش از پیش درصدد یافتن جمعی برمی آئیم که پشت سر هم حرف بزنیم؟
نمی دانم چرا ما انسان ها همیشه یک طرفه به قاضی می رویم و کلاه قضاوت مان را درست بر سرمان نمی گذاریم!

د) اما موردی که بدان اشاره داشتید و از زبان شوهرتان خارج شده است، مصداق سر آنها حرف زدن است که بعید نیست موجبات ناراحتی آنها را ایجاد کند. یعنی اگر این دو عبارت را آنها بشوند طبیعتاً ناراحت می شوند و مصداق گناه است.
بیائید تلاش کنیم دور این دل مشغولی و تفریح دیرینه را خط قرمز بطلان پررنگی بکشیم! گر چه تلخی شنیدن حرف راست و حقیقت، شیرینی غیبت و پشت سر هم گفتن و شنیدن را برایمان زیباتر و دلنشین تر می کند، اما افتادن در دور تسلسل و باطل ژست های به اصطلاح اخلاقی و انسانی که در جهت نکوهش این خصیصه است، چندان هم خوشایند و عاقلانه نیست. این که مدام غیبت کنیم و مدام آن را نکوهش نمائیم و هیچ وقت هم نخواهیم حقیقت انتقادها را ببینیم و بشنویم ؛ گویی كه به ریش خود خندیده‌ایم!

پی نوشت ها:
۱. عمید، حسن. فرهنگ عمید. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۳. ص ۱۷۹۲.
۲. لغت‌نامهٔ دهخدا، مدخل غیبت.
۳. عمید، حسن. فرهنگ عمید. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۳. ص ۱۷۴۵.

پرسشگر گرامی؛
«غيبت» يعني پشت سر ديگران بدگويي كردن و سخن ناخوشايند گفتن است. اين تعريف با شمول و عمومي كه دارا است، ‌شامل انواع غيبت، بهتان، تهمت، فحش و حتي ذكر عيوب آشكار نيز مي‌شود، حال آن كه هر يك از اين‌ها در اصطلاح تعريف خاصي داشته و از نظر شرعي داراي احكام ويژه اي است و همه ‌آن‌ها از مصاديق غيبت به شمار نمي‌روند. بنابراين مفهوم غيبت در لغت مفهومي است اعم از غيبت مصطلح و در احاديث نيز گاهي به همين معنا (مفهوم عام) اطلاق شده است.
امّا غيبت در اصطلاح به اين معنا است كه شخص از عيب برادر ديني اش مطلع شود و در حالي كه آن فرد از بيان عيب ناراحت مي‌شود، آن را براي ديگري بازگو كند،خواه آن عيب و نقص در بدن شخص باشد مثل اين كه بگويي فلاني كور يا كوتاه يا بلند است، يا در صفات و اقوال و اخلاق شخص باشد، مثل اين كه بگويي بد اخلاق يا رياكار است و... اين‌ها غيبت محسوب مي‌شوند. بنابراين غيبت به معناي بدگويي كردن پشت سر ديگران و عيب را آشكار كردن است. غيبت حرام و از گناهان كبيره است.
ذكر محاسن و خوبي‌هاي افراد به عنوان تعريف و تمجيد آن‌ها غيبت نيست(۱)، هر چند از افشاي خوبي‌هاي خود ناراحت شوند. البته در اين صورت "آزار" حساب مي‌شود كه حكم جداگانه اي دارد.(۲)
از روايات بر مي‌آيد كه غيبت سه ركن دارد:
۱ـ نخست اين كه سخني را پشت سر كسي بگويد؛ ۲- ذكر عيوب پنهان باشد؛ ۳- اگر غيبت شونده آن را بشنود ناراحت شود.(۳)
از رسول اكرم (ص) روايتي نقل شد كه حضرت در تعريف غيبت فرمود: «ذكرك اخاك بما يكره». مقصود از «يكره» در اين حديث، اين نيست كه آن چه را فقط برادرت خوش ندارد، ذكر كني؛ بلكه منظور، امري است كه به طور طبيعي و نزد عامه ناخوشايند باشد، زيرا خداوند متعال راضي نيست آبروي مؤمن در اجتماع بريزد.
پيامبر اكرم (ص): ان الله تبارك و تعالي فوض الي المؤمن كل شي‏ء الا اذلال نفسه.(۴) خداوند بلند مرتبه همه چيز، جز ذليل كردن نفس را به مؤمن تفويض كرده است.
بنابراين از روايت مي‌توان برداشت كرد كه اگر مؤمن، عيب برادر مؤمن خود را كه ناپسند تلقي مي‏شود، پشت سرش بگويد و آن فرد هم راضي باشد، رضايتش موجب برداشته شدن حرمت اين عمل نمي‏شود.
در توضيح يكي ديگر از شروط غيبت بايد عرض كنم: عيب و نقصي در غياب فرد بازگو شود كه از مردم پوشيده بوده است؛ بنابراين اگر فردي به داشتن عيبي نزد مردم معروف باشد، بازگفتن آن نزد كسي كه از آن آگاهي دارد، حرام نيست.
حضرت موسي بن جعفر(ع) فرمود: من ذكر رجلا من خلفه بما هو فيه مما عرفه الناس لم يغتبه و من ذكره من خلفه بما هو فيه مما لايعرفه الناس اغتابه. (۵)
كسي كه پشت سر شخصي چيزي را يادآور شود كه همه مردم مي‏دانند، غيبت نيست و اگر كسي پشت سر شخصي نقص يا عيبي را بگويد كه مردم نمي‏دانند، غيبت است.
مورد ديگر اينست كه غيبت شنونده داشته باشد؛ پس اگر انساني تنها نشسته باشد و از روي ناراحتي يادآور عيوب ديگري شود، چون شنونده ندارد، رفتار او حرام نيست و غيبت به شمار نمي‌رود.

پي‌نوشت‌ها:
۱. امام خميني، استفتائات، ج ۲، ص ۶۱۷.
۲.اخلاق عملي،آيت الله مهدوي كني، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، ص ۱۴۰.
۳. مكارم شيرازي، اخلاق در قرآن، انتشارات علي ابن ابيطالب، ج۳، ص۱۰۸.
۴. كافي، ثقة الاسلام كليني، انتشارات اسوه، ج ۵، ص ۶۳، ح‏۳.
۵. همان، ج ۲، ص ۳۵۸، ح ۶.

با سلام و عرض احترام

اين طور نيست که اگر کسي ناخواسته غيبت، به گوشش بخورد، نمازش قبول نشود، بلکه منظور از اين روايت، کساني هستند که با گوش دادن خود، غيبت کننده را تشويق به غيبت مي کنند و در صورت امکان، او را نهي از منکر نمي کنند.

خداوند مهربان و بي نياز، هيچ سودي از جهنم رفتن بندگانش نمي برد، بلکه او به شکل هاي مختلف، زمينه بهشت رفتن بندگانش را فراهم مي کند و اصلا در قرآن تصريح فرموده است که من انسان را براي رسيدن به رحمت خلق کرده ام. به همين دليل توبه توبه کننده را بعد از سال ها گناه مي پذيرد و به عبادات، چندين برابر پاداش مي دهد و وسيله هاي هدايت مختلفي در اختيار او قرار مي دهد و ...

/۳۸۰۲۲۶/