نام پدر حضرت ابراهیم چه بوده است؟

ظاهراً بین نسب شناسان ومورخان اختلافی نیست كه نام پدرحضرت ابراهیم(ع)،«تارخ»بوده وبعضی نسب آن بزرگوار را تا نوح پیغمبرچنین نوشته اند: «ابراهیم بن تارخ بن ناحوربن سروج بن رعوبن فالج بن عابربن شالح بن ارفخشید بن سام بن نوح».[۱]

و جناب آذر که پدر حضرت ابراهیم خوانده شده است، پدر واقعی ایشان نبوده است و کلمه اب می تواند اشاره به عمو، جد مادری، بزرگ فامیل باشد.[۲] بنابراین آیه ذیل نمی تواند نشان دهنده پدر واقعی حضرت ابراهیم باشد:
«وَ إِذْ قالَ إِبْراهیمُ لِأَبیهِ آزَرَ أَ تَتَّخِذُ أَصْناماً آلِهَةً إِنِّی أَراكَ وَ قَوْمَكَ فی‏ ضَلالٍ مُبینٍ[انعام/۷۴] (به خاطر بیاورید) هنگامى را كه ابراهیم به پدرش [عمویش‏] «آزر» گفت: «آیا بتهایى را معبودان خود انتخاب مى ‏كنى؟! من، تو و قوم تو را در گمراهى آشكارى مى ‏بینم.»

در تفسیر نمونه درباره این مطلب می نویسد:

كلمه" اب" در لغت عرب غالبا بر پدر اطلاق مى‏شود و چنان كه خواهیم دید گاهى بر جد مادرى و عمو و همچنین مربى و معلم و كسانى كه براى ترتیب انسان به نوعى زحمت كشیده ‏اند نیز گفته شده است، ولى شك نیست كه به هنگام اطلاق این كلمه اگر قرینه ‏اى در كار نباشد قبل از هر چیز" پدر" بنظر مى‏ آید.

اكنون این سؤال پیش مى‏ آید كه آیا براستى آیه بالا مى ‏گوید: آن مرد بت‏ پرست (آزر) پدر ابراهیم بوده است؟ و آیا یك فرد بت‏ پرست و بت‏ ساز مى ‏تواند پدر یك پیامبر اولوا العزم بوده باشد؟ و آیا وراثت در روحیات انسان اثر نامطلوبى در فرزند نخواهد گذارد؟

جمعى از مفسران سنى به سؤال اول پاسخ مثبت گفته و آزر را پدر واقعى ابراهیم مى ‏دانند، در حالى كه تمام مفسران و دانشمندان شیعه معتقدند آذر پدر ابراهیم نبود، بعضى او را پدر مادر و بسیارى او را عموى ابراهیم دانسته ‏اند.

قرائنى كه نظر دانشمندان شیعه را تایید مى ‏كند چند چیز است:

۱- در هیچ یك از منابع تاریخى اسم پدر ابراهیم،" آزر" شمرده نشده است، بلكه همه" تارخ" نوشته ‏اند، در كتب عهدین نیز همین نام آمده است، ...

 ۲- قرآن مجید مى ‏گوید: مسلمانان حق ندارند براى مشركان استغفار كنند اگر چه بستگان و نزدیكان آنها بوده باشند، ...  ابراهیم بعد از مایوس شدن از آزر دیگر هیچگاه براى او طلب آمرزش نكرد و شایسته هم نبود چنین كند، و تمام قرائن نشان مى ‏دهد این جریان در دوران جوانى ابراهیم و زمانى بود كه در شهر بابل مى ‏زیست و با بت پرستان مبارزه داشت.

ولى آیات دیگر قرآن نشان مى ‏دهد كه ابراهیم در اواخر عمر خود و پس از پایان بناى كعبه براى پدرش از خداوند طلب آمرزش كرد ... از انضمام این آیه[ابراهیم/۳۹ –۴۱] به آیه سوره توبه كه مسلمانان را از استغفار براى مشركان بر حذر مى ‏دارد و ابراهیم را از انجام چنین كارى جز براى یك مدت محدود آن هم براى یك هدف مقدس، بركنار مى‏شمرد، به خوبى استفاده مى ‏شود كه منظور از" اب" در آیه مورد بحث، پدر نیست، بلكه عمو یا پدر مادر و یا مانند آن است ...

۳- از روایات مختلف اسلامى نیز مى ‏توان این موضوع را استفاده كرد زیرا در حدیث معروفى از پیغمبر اكرم ص نقل شده است: ... " همواره خداوند مرا از صلب پدران پاك به رحم مادران پاك منتقل مى‏ساخت، و هرگز مرا به آلودگیهاى دوران جاهلیت آلوده نساخت" (و بت پرستی از آلودگی هاست در حالی که اجداد پیامبر (ص) که از نسل ابراهیم بوده است، این آلودگی را نداشته اند).[۳]

[۱]. تاریخ انبیاء، سیدهاشم رسولی محلاتی، ص۱۲۶.
[۲]. رک: ترجمه المیزان، ج‏۷، ص: ۲۳۰.
[۳]. تفسیر نمونه، ج‏۵، ص: ۳۰۳.