چرا خانه خدا به شکل چهار گوشه (مربع ) ساخته شده است؟

«(مسجد الحرام) بنائى است بصورت ظاهر شبیه انگشترى و طرح آن تقریبا مكعب غیر منتظم مى‏باشد. با این همه اطاقى كه در وسط مسجد الحرام واقع است و دور آن طواف مى‏كنند بشكل كعب (مكعب) است.»[۱]

این ساختمان اولین بنایی است که برای عبادت ایجاد شده است: « از ابن شهرآشوب، از امیر المؤمنین ع روایت شده كه در معناى آیه‏" إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ ..." به مردى كه پرسید: آیا راستى كعبه اولین بیت است؟ فرمود:" نه، قبل از كعبه خانه‏هایى دیگر نیز بوده، لیكن كعبه اولین خانه مباركى است كه براى مردم بنا نهاده شد. خانه‏اى كه در آن هدایت و رحمت و بركت است و اولین كسى كه آن را بنا نهاد ابراهیم بود، و بعد از او قومى از عرب جرهم آن را بنا كردند، و باز گذشت روزگار آن را ویران كرد، عمالقه براى بار سوم بنایش كردند، و براى نوبت چهارم، قریش آن را تجدید بنا نمودند". »[۲]

علامه طباطبایی درباره دلیل مادی بنای کعبه به شکل چهار گوش می فرمایند: «كعبه تقریبا ساختمانى به صورت مربع بنا شده كه هر ضلع آن به سمت یكى از جهات چهارگانه: شمال، جنوب، مشرق و مغرب بوده و بدین جهت اینطور بنا شده كه بادها هر قدر هم كه شدید باشد، بارسیدن به آن شكسته شود و نتواند آن را خراب كند.»[۳]

البته باید در نظر داشت که این دلیل مادی، می تواند همراه با دلایل معنوی و نشان دهنده باطنی عمیق تر باشد، چنانکه سعی بین صفا و مروه، با چهار وقوف بر صفا و چهار وقوف بر مروه است. اگر چه سعی بین این دو، هفت مرتبه است.[۴] همچنان که فرشتگان کمک کننده به حضرت ابراهیم (ع) در بنای کعبه، چهار تن بودند: خداوند، چهار فرشته را نیز به یارى آنان فرستاد. فرشتگان سنگها را به دست حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل على نبینا و آله و علیهما السلام مى‏دادند ... و حضرت ابراهیم و اسماعیل على نبینا و آله و علیهما السلام سنگها را روى هم قرار مى‏دادند.[۵]

در روایاتی نیز چهار گوشه کعبه، به تسبیحات اربعه مرتبط شده است: «امام صادق(علیه السلام) فرمود: « كعبه چهارگوش است چون محاذى بیت المعمور است. بیت المعمور چهارگوش است، چون محاذى عرش است. عرش چهارگوش است چون كلماتى كه دین اسلام بر آن استوار است چهار است: ۱ـ سبحان الله ۲ـ الحمد لله ۳ـ لا إله إلاّ الله ۴ـ الله اكبر.»[۶]

روایت شده كه چند تن از یهود خدمت رسول خدا (ص) آمدند و گفتند اى محمد توئى كه معتقدى رسول خدائى و آنى كه باو وحى شود چنانچه بموسى بن عمران پیغمبر؟ ساعتى خاموش شد و فرمود آرى من سید اولاد آدمم و بخود نبالم من خاتم پیغمبرانم و امام متقیان و و رسول پروردگار عالمیان، گفتند بسوى چه كسانى عرب یا عجم یا بسوى ما یهود؟ خدا این آیه را فرستاد[اعراف/۱۵۸] بگو اى محمد من رسول خدایم بشما همه، اعلم آنها گفت اى محمد من ده كلمه از تو میپرسم كه خدا هنگام مناجات در بقعه مبارك بموسى بن عمران عطا كرده و آنها را جز پیغمبر مرسل یا فرشته مقرب نمیداند، پیغمبر فرمود بپرس از من. گفت: ۱- بمن خبر ده از كلماتى كه خدا براى ابراهیم برگزید چون خانه كعبه را ساخت؟ آنها سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الا اللَّه و اللَّه اكبر بودند. براى چه خانه كعبه را چهار گوش ساخت؟ براى همین چهار كلمه.[۷]

[۱]. فرهنگ علم كلام، ص: ۱۹۰.
[۲]. ترجمه تفسیر المیزان، ج‏۳، ص: ۵۵۱.
[۳]. ترجمه تفسیر المیزان، ج‏۳، ص: ۵۵۵.
[۴]. رک : من لا یحضره الفقیه، ج‏۲، ص: ۵۳۷.
[۵]. من لا یحضره الفقیه، ج‏۲، ص: ۲۳۳.
[۶]. من لا یحضره الفقیه،شیخ صدوق‏، ج‏۲، ص ۱۹۱.
[۷]. أمالی الصدوق، ص: ۱۸۸.